Các thống kê cho thấy nam giới chiếm khoảng 25% số người mắc chứng chán ăn tâm thần và có khả năng tử vong cao hơn nữ giới. Đó là do nam giới thường được chẩn đoán muộn hơn và không có sự can thiệp y tế kịp thời. Vậy chứng chán ăn tâm thần là gì? Tại sao nó lại nguy hiểm? Hãy cùng Tâm An Hòa tìm hiểu trong bài viết sau đây.
1. Chứng chán ăn tâm thần là gì?
Chứng chán ăn tâm thần (Anorexia nervosa) là một rối loạn đặc trưng bằng sút cân có dụng ý do bệnh nhân gây ra và duy trì. Đây là một dạng rối loạn ăn uống đặc trưng bởi chỉ số trọng lượng của cơ thể thấp một cách bất thường kèm theo suy nghĩ sợ tăng cân và nhận thức sai lệch về cân nặng.
Những người mắc chứng chán ăn tâm thần rất coi trọng việc kiểm soát cân nặng và vóc dáng. Thậm chí, họ còn sử dụng những phương pháp giảm cân cực đoan có thể gây ra những biến chứng nghiêm trọng với cơ thể của chính mình.
Chán ăn tâm thần còn là một rối loạn tâm thần nặng, có mối liên hệ mật thiết với rối loạn ám ảnh, trầm cảm và có nguy cơ tự sát cao.
2. Chán ăn tâm thần và thực trạng chung
Xã hội ngày càng phát triển và tỉ lệ người bị biếng ăn, chán ăn bệnh lý cũng tăng dần lên qua các năm. Một số nghiên cứu về tình trạng này đã cung cấp những số liệu chứng minh cho nhận định trên.
Theo báo cáo “Dịch tễ học và diễn biến của bệnh chán ăn tâm thần trong cộng đồng” được đăng trên tạp chí Tâm thần học Hoa Kỳ vào năm 2007:
- Bất cứ thời điểm nào cũng có khoảng 0.3-0.4% phụ nữ trẻ và 0.1% nam thanh niên sẽ mắc chứng chán ăn tâm thần.
- Kết quả nghiên cứu trên 9.282 người Mỹ cho thấy 0.9% phụ nữ và 0.3% nam giới bị biếng ăn tâm thần trong suốt cuộc đời.
Năm 2012, sau khi tổng hợp và phân tích thông tin từ nhiều nguồn khác nhau, Eric Stice và Cara Bohon đã nhận thấy rằng:
- Có 0.9-2.0% nữ và 0.1-0.3% nam sẽ mắc chứng biếng ăn.
- Chứng chán ăn thường xảy ra ở 1.1-3.0% nữ giới trong độ tuổi vị thành niên.
Một nghiên cứu khác ở Minnesota đã phát hiện ra tỷ lệ người chán ăn tâm thần đang gia tăng trong vòng 50 năm qua và phổ biến ở nữ giới từ 15 đến 24 tuổi.
Vậy đâu là nguyên nhân gây ra tình trạng đáng quan ngại này?
3. Nguyên nhân
Nguyên nhân cơ bản của chán ăn tâm thần vẫn còn chưa được xác định rõ ràng. Tuy nhiên, các nghiên cứu về chứng bệnh tâm thần này đã chỉ ra sự tương tác phức tạp giữa nhiều yếu tố là nhân tố ảnh hưởng lớn nhất, quyết định khả năng mắc rối loạn chán ăn. Các yếu tố đó bao gồm sinh học, tâm lý và xã hội.
3.1. Yếu tố sinh học
Mặc dù vẫn chưa có báo cáo chỉ ra chính xác những gen nào có liên quan, nhưng có thể có những thay đổi về gen khiến một số người có nguy cơ mắc chứng biếng ăn tâm thần cao hơn những người khác. Ở một số người, khuynh hướng di truyền tính nhạy cảm, dễ bị tổn thương, kiên trì theo đuổi chủ nghĩa hoàn hảo từ người thân cũng khiến họ có thể dễ bị rối chán ăn thần.
Một người có thể có nguy cơ cao mắc chứng chán ăn tâm thần nếu:
- Trong gia đình, họ hàng thân thiết đã có người bị chán ăn tâm thần.
- Tiền sử gia đình có người bị trầm cảm hoặc các vấn đề liên quan tới bệnh rối loạn tâm thần khác.
- Bản thân người đó đang bị tiểu đường tuýp 1.
Ngoài ra, trong năm 2015, các nhà nghiên cứu cũng phát hiện hệ vi sinh vật đường ruột của những người mắc chứng chán ăn tâm thần cơ sự khác biệt với người bình thường. Mối liên quan giữa trục vi khuẩn đường ruột- não với bệnh lý chán ăn tâm thần có thể góp phần gây ra lo lắng, trầm cảm và mong muốn giảm cân nhiều hơn nữa ở những đối tượng này.
3.2. Yếu tố tâm lý
Những người mắc chứng biếng ăn tâm thần thường có những biểu hiện điển hình ở giai đoạn trước, trong và sau khi mắc bệnh. Một số người bệnh bị chán ăn có tâm lý ám ảnh cưỡng chế khiến họ dễ dàng tuân theo chế độ ăn kiêng nghiêm ngặt, bỏ qua bữa ăn cho dù họ đang rất đói.
Không chỉ vậy, họ có thể có xu hướng cực kỳ cầu toàn và nghĩ họ không bao giờ đủ gầy. Mức độ lo lắng của nhóm người này về việc giữ dáng rất cao vì vậy họ giảm bớt cảm giác đó bằng việc thực hiện ăn kiêng.
3.3. Yếu tố xã hội
Văn hóa xã hội cũng là một trong những yếu tố ảnh hưởng gián tiếp tới việc giảm cân quá hà khắc của những người bị chán ăn tâm thần. Vẻ đẹp hiện nay đề cao ngoại hình mỏng manh, thậm chí còn đánh đồng sự thành công và giá trị con người qua vóc dáng hình thể. Áp lực từ phía bạn bè kết hợp với các hình tượng quảng cáo trên những trang mạng xã hội có thể thúc đẩy những đối tượng có tâm lý nhạy cảm càng mong muốn trở nên gầy hơn, đặc biệt là các cô gái trẻ.
4. Đối tượng nào có nguy cơ cao mắc chứng rối loạn ăn uống
Mọi người thường nghĩ đến loại bệnh rối loạn ăn uống kiểu như này chỉ xảy ra ở phụ nữ. Tuy nhiên, chán ăn tâm thần có thể gặp ở bất kỳ giới tính nào tuy nhiên ta thường thấy ở nữ giới nhiều hơn.
Tình trạng này xuất hiện nhiều nhất trong độ tuổi niên thiếu hoặc trưởng thành nhưng đôi khi nó xảy ra ở đối tượng trẻ em và người trên 40 tuổi.
5. Dấu hiệu phát hiện chán ăn tâm thần
Chán ăn tâm thần khó nhận biết do không có những triệu chứng đặc hiệu. Ngoài ra, người bệnh thường che dấu tình trạng gầy, sụt cân, thói quen ăn uống bất thường hoặc các vấn đề thể chất khác của họ.
Các dấu hiệu phát hiện bệnh liên quan đến tình trạng đói, bao gồm dấu hiệu về thể chất và dấu hiệu về cảm xúc- hành vi.
5.1. Dấu hiệu thể chất
- Giảm cân quá mức hoặc mất khối lượng cơ nghiêm trọng
- Ngoại hình gầy yếu, mỏng manh
- Thiếu máu
- Huyết áp thấp
- Mệt mỏi, mất ngủ, kiệt sức
- Chóng mặt hoặc ngất xỉu
- Da dẻ xanh xao, gầy guộc
- Bị khô da
- Móng tay và tóc mỏng, yếu, dễ gãy rụng
- Loãng xương, dễ gãy xương.
- Mất kinh hoặc rối loạn kinh nguyệt
- Táo bón, đầy hơi hoặc đau bụng
- Thân nhiệt thấp kèm theo tay chân lạnh hoặc có thể hạ thân nhiệt
- Mất nước
- Nhịp tim bất thường
- Sưng tấy ở bàn chân, bàn tay
- Miệng hôi và sâu răng ở những người thường xuyên nôn mửa
- Lông tơ mỏng phát triển trên khắp cơ thể, râu mọc nhiều hơn (đối với nam giới).
Một số người mắc chứng chán ăn tâm thần bị nôn nao tương tự như những người bị mắc chứng cuồng ăn. Tuy nhiên, người bị chán ăn sẽ phải vật lộn với tình trạng cân nặng thấp một cách bất thường trong khi người cuồng ăn lại có trọng lượng cơ thể trên mức bình thường.
5.2. Dấu hiệu về cảm xúc, hành vi
Các dấu hiệu cảm xúc và hành vi của người chán ăn liên quan đến nỗ lực giảm cân bằng những cách tiêu cực:
- Nhịn ăn hoặc ăn kiêng quá khắt khe để hạn chế lượng thức ăn nạp vào cơ thể.
- Tập thể dục cường độ cao quá mức.
- Uống thuốc nhuận tràng, sản phẩm hỗ trợ ăn kiêng hoặc giảm cân.
- Cố tình gây nôn.
- Bỏ qua cảm giác đói, không quan tâm tới đồ ăn.
- Thường xuyên bỏ bữa hoặc bỏ ăn, viện cớ để không ăn.
- Sợ tăng cân đến mức ám ảnh.
- Tự thấy cơ thể thừa cân ngay cả khi đang thiếu cân nghiêm trọng.
- Xa lánh xã hội.
- Hay cáu gắt hoặc vô cảm.
- Thường xuyên soi gương và theo dõi cân nặng.
- Hay phàn nàn về vấn đề “béo” và thừa cân.
- Có dấu hiệu gần giống với trầm cảm.
- Luôn cảm thấy tội lỗi khi ăn và không nhận ra vấn đề sức khỏe của chính bản thân.
6. Biến chứng nguy hiểm của chán ăn tâm thần
Chứng chán ăn tâm thần có thể gây ra nhiều biến chứng. Nghiêm trọng nhất, nó có thể dẫn đến tử vong do loạn nhịp tim hoặc mất cân bằng điện giải.
Một số biến chứng thể chất có thể gặp phải gồm:
- Thiếu máu
- Vấn đề về tim mạch: Sa van hai lá, loạn nhịp tim, suy tim
- Loãng xương, tăng nguy cơ gãy xương
- Mất cơ, teo cơ
- Mất kinh nguyệt ở nữ
- Giảm testosterone ở nam
- Rối loạn tiêu hóa: Táo bón, đầy bụng hoặc buồn nôn
- Rối loạn điện giải: kali, natri máu thấp
- Suy thận
Nếu chứng chán ăn trở nên nghiêm trọng, cơ thể suy dinh dưỡng nặng thì mọi cơ quan trong cơ thể đều có thể bị tổn thương, bao gồm cả tim, não, thận. Những tổn thương này có thể không hồi phục hoặc hồi phục không hoàn toàn ngay cả khi khỏi bệnh.
Ngoài ra, người bệnh có thể bị ảnh hưởng đến tâm thần như:
- Trầm cảm, lo lắng, rối loạn tâm trạng
- Rối loạn nhân cách
- Lạm dụng chất kích thích
- Tự gây thương tích, có suy nghĩ tự tự hoặc cố tự sát.
7. Chẩn đoán xác định chán ăn tâm thần
Chẩn đoán sớm sẽ giúp bệnh nhân được điều trị kịp thời và nhanh chóng hồi phục cơ thể.
Bác sĩ sẽ hỏi người bệnh các câu hỏi liên quan tới chế độ ăn uống, cân nặng cũng như đánh giá sức khỏe tinh thần lẫn thể chất của họ để đưa ra nhận định.
Bệnh nhân sau đó sẽ được làm các xét nghiệm cận lâm sàng cần thiết như xét nghiệm máu, xét nghiệm nước tiểu, điện não đồ,... kết hợp với làm trắc nghiệm kiểm tra tâm lý nhằm phân biệt với những bệnh khác.
Hiệp hội Rối loạn ăn uống quốc gia Hoa Kỳ đưa ra các tiêu chí giúp chẩn đoán chính xác hơn bao gồm:
- Hạn chế lượng thực phẩm nạp vào cơ thể thấp hơn mức tối thiểu so với độ tuổi, giới tính và sức khỏe.
- Rất sợ tăng cân hoặc béo lên dù đang bị thiếu cân.
- Hình ảnh cơ thế bị biến dạng, tác động quá mức lên vóc dáng và phủ nhận vấn đề liên quan tới mức cân nặng thấp bất thường.
8. Cách điều trị chứng chán ăn tâm thần
Bác sĩ sẽ lập một kế hoạch điều trị và phục hồi sức khỏe cho bệnh nhân dựa trên những vấn đề về thể chất, tâm lý mà họ đang phải đối mặt.
Phương pháp điều trị sẽ kết hợp cả dùng thuốc và không dùng thuốc dựa trên nguyên tắc giám sát chặt chẽ về chế độ ăn của bệnh nhân.
Tùy vào tình trạng cụ thể mà bác sĩ sẽ kê đơn thuốc điều trị phù hợp, có thể là chỉ dùng 1 thuốc nhưng cũng có khi phải kết hợp từ hai tới nhiều nhóm thuốc khác nhau, phổ biến nhất là kết hợp giữa 1 thuốc chống trầm cảm và 1 thuốc nhóm an thần.
Chiến lược điều trị có thể áp dụng bao gồm:
- Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) có thể giúp người bệnh tìm ra cách suy nghĩ, hành vi theo hướng tích cực, quản lý và kiểm soát căng thẳng tốt hơn.
- Tư vấn gia đình và cá nhân nếu thích hợp
- Cung cấp thông tin về cách sử dụng thực phẩm để xây dựng và duy trì sức khỏe
- Sử dụng thuốc chống trầm cảm và lo âu
- Bổ sung chất dinh dưỡng tránh biến chứng kịp thời
- Điều trị tại bệnh viện nếu cần thiết
Người mắc chứng chán ăn tâm thần trong quá trình điều trị sẽ gặp nhiều khó khăn và dễ bỏ cuộc đặc biệt là thời gian đầu điều trị. Vì vậy, gia đình và bạn bè cần phải hỗ trợ họ hết sức có thể để họ hồi phục nhanh hơn mà không bị tái phát.
9. Phòng tránh bệnh chán ăn tâm thần
Cách phòng ngừa hiệu quả nhất là rèn luyện tác phong và thói quen ăn uống đều đặn đủ chất trong ngày, không nhịn đói, bỏ bữa.
Ngoài ra, con người cần duy trì một sức khỏe tâm thần khỏe mạnh bằng nhiều cách như:
- Tuân thủ một chế độ sinh hoạt hợp lý
- Tập thể dục thường xuyên
- Theo dõi sức khỏe cá nhân định kỳ
- Xây dựng một chế độ ăn lành mạnh
- Tích cực tham gia các hoạt động xã hội
Tóm lại, chán ăn tâm thần là một bệnh lý có thể gây ra rất nhiều biến chứng nguy hiểm nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Nếu bạn nhận thấy trong gia đình bạn có người mang các dấu hiệu điển hình của bệnh, hãy hỏi ý kiến bác sĩ để có hướng giải quyết phù hợp và kịp thời.
