Liệu pháp thân chủ trọng tâm của Carl Rogers và sự khác biệt

1. Tìm hiểu chung về liệu pháp thân chủ trọng tâm

Liệu pháp thân chủ trọng tâm đã ra đời từ lâu và phát triển tới ngày nay. Liệu pháp thể hiện sự bình đẳng giữa bác sĩ trị liệu với người tham gia trị liệu. Đây chính là điểm khác biệt giữa phương pháp này với các phương pháp điều trị tâm lý khác. Vậy liệu pháp thân chủ trọng tâm là gì?

1.1. Khái niệm

Liệu pháp thân chủ trọng tâm (client-centered therapy) hay liệu pháp Rogerian là một hình thức điều trị tâm lý, sử dụng phương thức trò chuyện không chỉ thị. Phương pháp này được phát triển bởi nhà tâm lý kiêm nhân văn học Carl Rogers trong những năm 1940 và 1950.

Liệu pháp này coi bác sĩ tâm lý đóng vai trò người hướng dẫn, hỗ trợ còn người bệnh (thân chủ) là người chủ động tìm kiếm câu trả lời trong suốt buổi nói chuyện.

1.2. Lý thuyết của Carl Rogers trong tâm lý trị liệu

Thay vì xem con người vốn có khuyết điểm với những hành vi và suy nghĩ có vấn đề cần được điều trị, liệu pháp thân chủ trọng tâm xác định rằng mỗi người đều có năng lực và mong muốn phát triển, thay đổi cá nhân. Rogers gọi khuynh hướng tự nhiên này là “khuynh hướng hiện thực hóa’’.

Ông so sánh nó giống như cách mà các sinh vật sống khác cố gắng hướng tới sự cân bằng, trật tự và phức tạp hơn. Theo đó, Rogers quan niệm rằng: các cá nhân có trong mình những sức mạnh khổng lồ để tự hiểu, tự thay đổi quan niệm về bản thân, thái độ cơ bản và tự định hướng hành vi. Những sức mạnh này có thể được khai thác trong một môi trường có thể thuận lợi xác định thái độ tâm lý.

Nhà trị liệu phải lấy con người làm trung tâm, học cách nhận biết và tin tưởng vào tiềm năng của con người, cung cấp cho con người sự đồng cảm, quan tâm tích cực vô điều kiện để giúp tạo thuận lợi cho sự thay đổi. Trong phương pháp này, nhà trị liệu tránh chỉ đạo quá trình trị liệu, chỉ đưa ra sự hỗ trợ, hướng dẫn và cấu trúc để thân chủ có thể tự mình khám phá các giải pháp.

Liệu pháp thân chủ trọng tâm đã đi đầu trong phong trào tâm lý nhân văn và ảnh hưởng đến nhiều kỹ thuật trị liệu, lĩnh vực sức khỏe tâm thần nói chung. Các kỹ thuật của Rogers cũng ảnh hưởng đến nhiều ngành khác, từ y học đến giáo dục.

2. Liệu pháp thân chủ trọng tâm sử dụng những kỹ thuật nào?

Liệu pháp thân chủ trọng tâm quan điểm thân chủ là khách hàng thay cho bệnh nhân để thúc đẩy sự bình đẳng trong mối quan hệ nhà trị liệu - thân chủ.

Theo liệu pháp tâm lý truyền thống, sự mất cân bằng quyền lực giữa nhà trị liệu và bệnh nhân luôn xảy ra. Nhưng liệu pháp thân chủ trọng tâm nhấn mạnh trải nghiệm của thân chủ cũng có giá trị như cái nhìn sâu sắc của chuyên gia, do đó cần có sự bình đẳng giữa hai bên.

Trong liệu pháp này, nhà trị liệu thể hiện ba yếu tố thiết yếu: tính chân thực và đồng điệu, quan tâm  tích cực vô điều kiện, thấu hiểu và cảm thông.

• Tính chân thực và đồng điệu: Cần thiết lập giao tiếp cởi mở giữa nhà trị liệu và thân chủ để thân chủ có thể cảm thấy thoải mái khi chia sẻ cảm xúc của họ. Sự chân thật trong quá trình nói chuyện sẽ khuyến khích thân chủ chia sẻ cảm xúc và tham gia vào cuộc trò chuyện một cách trung thực.
• Quan tâm tích cực vô điều kiện: Carl Rogers tin việc cung cấp cho mọi người sự hỗ trợ vô điều kiện thường khiến họ phát hiện thêm các vấn đề khác. Do đó, nhà trị liệu cần tạo ra một môi trường quan tâm tích cực vô điều kiện, một nơi để thân chủ được tự do bày tỏ suy nghĩ và cảm xúc của mình mà không sợ bị phán xét.
• Thấu hiểu và cảm thông: Sự đồng cảm là yếu tố quan trọng trong liệu pháp lấy khách hàng làm trung tâm. Nó thúc đẩy mối quan hệ tích cực giữa nhà trị liệu với thân chủ. Nó cũng phản chiếu suy nghĩ, cảm xúc của thân chủ để giúp họ hiểu rõ hơn về tình huống mà họ đang phải đấu tranh.

Ngoài ra, để phương pháp đạt kết quả tốt nhất, nhà trị liệu có thể sử dụng thêm các kỹ thuật sau:

• Ranh giới: Đặt ra ranh giới rõ ràng để duy trì một mối quan hệ lành mạnh và phù hợp, chẳng hạn như loại trừ các chủ đề nhất định trong cuộc trò chuyện và nói rõ thời gian cho mỗi vấn đề.
• Trải nghiệm cá nhân: Thân chủ là chuyên gia của chính họ khi nói đến trải nghiệm cá nhân. Để họ tự giải thích những gì họ cảm thấy có vấn đề thay vì nói cho họ biết vấn đề là gì và cách giải quyết nó.
• Lắng nghe tích cực: Nhà trị liệu lắng nghe câu chuyện của thân chủ một cách nhiệt thành, giúp họ tự nhận ra thông qua suy nghĩ của họ. Điều này làm cho quan điểm cá nhân của thân chủ rõ hơn rất nhiều.
• Bình tĩnh: Đôi khi thân chủ sẽ bày tỏ suy nghĩ tiêu cực về bản thân, người xung quanh kể cả nhà trị liệu của họ. Vì vậy, nhà trị liệu tâm lý cần phải giữ bình tĩnh để thân chủ có thể tự do bộc lộ cảm xúc. Tuy nhiên, nhà trị liệu không được dung thứ cho việc lạm dụng quyền cá nhân đó của thân chủ.
• Giọng điệu tích cực: Duy trì một giọng nói tích cực, khuyến khích thân chủ giao tiếp cởi mở. Nhà trị liệu nên biết khi nào giảm tốc độ hoặc tạm dừng cuộc trò chuyện trong khoảng thời gian ngắn.
• Giúp đỡ bổ sung: Khi thân chủ yêu cầu nhiều sự giúp đỡ hơn, nhà trị liệu có thể hỗ trợ. Trong trường hợp như vậy, nhà trị liệu có thể đề nghị giúp đỡ thêm về chuyên môn cho thân chủ.

3. Đối tượng sử dụng liệu pháp thân chủ trọng tâm

Liệu pháp thân chủ trọng tâm có thể giúp những người đang gặp phải các vấn đề sau:

• Lo lắng và rối loạn tâm thần
• Sa sút trí tuệ
• Trầm cảm
• Rối loạn tâm trạng
• Rối loạn căng thẳng sau chấn thương và có suy nghĩ tiêu cực
• Rối loạn nhân cách
• Căng thẳng, sợ hãi
• Rối loạn ăn uống
• Lạm dụng chất kích thích

4. Hiệu quả của liệu pháp

Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng các kỹ thuật được sử dụng trong liệu pháp thân chủ trọng tâm đem lại nhiều lợi ích:

• Tính chân thực và đồng điệu dường như cho kết quả tốt hơn, đặc biệt khi liệu pháp này được sử dụng trong các cơ sở tư vấn học đường.
• Sự quan tâm tích cực vô điều kiện cũng có hiệu quả, đặc biệt giúp cải thiện sức khỏe toàn diện cho những người bị rối loạn tâm trạng hoặc lo âu.
• Sự thấu hiểu và đồng cảm thúc đẩy tích cực, nhất là đối với người bị trầm cảm và lo lắng.

Liệu pháp thân chủ trọng tâm tập trung vào việc giúp con người có cái nhìn thực tế hơn vào bản thân và thế giới. Đây là phương pháp hiệu quả để giúp thân chủ vượt quan các tình huống khó khăn, đặc biệt là những sự kiện đau thương.

5. Lưu ý cần biết về liệu pháp thân chủ trọng tâm

Để liệu pháp thân chủ trọng tâm có hiệu quả, thân chủ cần sẵn sàng chia sẻ trải nghiệm và suy nghĩ nội tâm của mình với nhà trị liệu mà không phải cần đến sự hướng dẫn. Khách hàng sẽ trao đổi như một đối tác bình đẳng trong suốt quá trình trị liệu, thường xuyên xác định tiến trình của từng buổi trị liệu của mình.

Tuy nhiên, đây không phải là cách tiếp cận lý tưởng cho tất cả mọi người. Một số người muốn nhà trị liệu của họ đóng vai trò là người dẫn dắt họ tìm ra cách giải quyết vấn đề hơn.

Liệu pháp thân chủ trọng tâm được một số nghiên cứu chỉ ra nó có hiệu quả cao trong giải quyết các vấn đề trong mối quan hệ gia đình và những sự việc bất lợi thời thơ ấu.

Nếu bạn đang tìm kiếm một phương pháp mà bạn là người chủ động dẫn dắt thì liệu pháp thân chủ trọng tâm là sự lựa chọn phù hợp!