Bạn có đang bị rối loạn dị dạng cơ thể? Kiểm tra ngay!

Bạn đã bao giờ cảm thấy cực kỳ lo lắng về một khuyết điểm nhỏ trên cơ thể mình, đến mức nó khiến bạn cảm thấy không thoải mái và tự ti, dù người khác chẳng mấy để ý đến nó? Nếu vậy, bạn có thể đang gặp phải một vấn đề tâm lý gọi là rối loạn dị dạng cơ thể.

Mục lục [ Ẩn ]

Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về căn bệnh này, từ những nguyên nhân gây ra, các dấu hiệu nhận biết, cho đến những phương pháp điều trị hiệu quả.

1. Rối loạn dị dạng cơ thể là gì?

Ai cũng có những khiếm khuyết trên cơ thể, đó có thể là do tai nạn, bẩm sinh hoặc đơn giản là dấu hiệu của tuổi già. Cảm thấy không hài lòng và muốn thay đổi bản thân là điều bình thường. Tuy nhiên, nếu nỗi lo lắng về ngoại hình quá lớn, khiến bạn ám ảnh và ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày, thì đó có thể là dấu hiệu của một vấn đề tâm lý cần được quan tâm.

Rối loạn dị dạng cơ thể (Body Dysmorphic Disorder - BDD), hay còn gọi là rối loạn mặc cảm về ngoại hình, là một rối loạn tâm lý mà người mắc phải luôn cảm thấy lo lắng và ám ảnh về các khuyết điểm trên cơ thể, dù khuyết điểm đó có thể rất nhỏ hoặc thậm chí không tồn tại. Họ nghĩ rằng khuyết điểm này khiến mọi người không thích và xa lánh mình.

BDD thường xuất hiện cùng với các rối loạn tâm lý khác như trầm cảm, rối loạn lo âu, hoặc rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD). Cảm giác tự ti về ngoại hình khiến người bệnh luôn cảm thấy cô đơn, lo lắng và thậm chí trầm cảm. Họ thường so sánh mình với người khác và cảm thấy mình không đủ tốt. Bệnh này không chỉ ảnh hưởng đến tâm lý mà còn ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày của người bệnh. Họ có thể bỏ bê công việc, học tập, các mối quan hệ xã hội vì quá tập trung vào khuyết điểm của mình.

Những khu vực phổ biến mà người mắc BDD thường bị ám ảnh:

Da (73%): Bao gồm mụn, sẹo hoặc các vấn đề liên quan đến màu da.
Tóc (56%): Lo lắng về độ dày, kiểu dáng hoặc màu sắc tóc.
Mũi (37%): Ám ảnh về kích thước hoặc hình dạng của mũi.
Cân nặng và vóc dáng (22%): Một số người ám ảnh về cân nặng, bụng, ngực, hoặc đùi, luôn cảm thấy những bộ phận này không đạt chuẩn.
Ngoài ra, một số bộ phận cơ thể mà bệnh nhân thường cảm thấy không hài lòng và có những ám ảnh quá mức như bụng (22%), ngực/núm vú (21%), mắt (20%), đùi (20%), hàm răng (20%), chân (18%), khuôn mặt xấu (14%).

Tỷ lệ mắc rối loạn dị dạng cơ thể là khoảng 1-2% dân số, không có sự chênh lệch lớn giữa nam và nữ. Bệnh thường khởi phát trong giai đoạn tuổi vị thành niên, với độ tuổi trung bình là 16-17 tuổi.

2. Nguyên nhân dẫn tới rối loạn dị dạng cơ thể

Nguyên nhân chính xác của rối loạn dị dạng cơ thể vẫn chưa được xác định rõ ràng. Tuy nhiên, có một số yếu tố sinh học, tâm lý và xã hội được cho là có liên quan đến sự phát triển của rối loạn này, bao gồm:

Yếu tố sinh học: Sự mất cân bằng các chất dẫn truyền thần kinh, đặc biệt là serotonin, có thể gây ra BDD.
Yếu tố di truyền: Những người có thành viên gia đình mắc các rối loạn tâm lý như lo âu, trầm cảm thường có nguy cơ mắc BDD cao hơn.
Áp lực từ xã hội và truyền thông: Tiêu chuẩn ngoại hình không thực tế trên mạng xã hội và truyền thông khiến người bệnh cảm thấy áp lực phải đạt được ngoại hình hoàn hảo.
Chấn thương tâm lý thời thơ ấu: Những trải nghiệm tiêu cực trong quá khứ như bị trêu chọc, bắt nạt về ngoại hình, hoặc bị phê bình từ cha mẹ có thể góp phần dẫn đến BDD.
Tính cầu toàn: Những người luôn muốn mọi thứ hoàn hảo thường gặp nguy cơ mắc BDD cao hơn.
Tự đánh đồng giá trị bản thân với ngoại hình: Một số người tin rằng giá trị bản thân của họ phụ thuộc vào việc họ trông như thế nào, điều này có thể dẫn đến sự phát triển của BDD

3. Triệu chứng của rối loạn dị dạng cơ thể

Triệu chứng của BDD rất đa dạng và thường phụ thuộc vào phần cơ thể mà người bệnh cho là có khuyết điểm. Dưới đây là những triệu chứng phổ biến của BDD:

Ám ảnh về khuyết điểm ngoại hình: Bệnh nhân suy nghĩ về khuyết điểm ngoại hình mỗi ngày, dù đó chỉ là những khuyết điểm nhỏ hoặc không tồn tại.
Kiểm tra ngoại hình thường xuyên: Họ thường xuyên soi gương hoặc kiểm tra khuyết điểm. Một số người có thể thực hiện hành vi ngược lại là tránh soi gương vì không muốn thấy khuyết điểm.
So sánh ngoại hình với người khác: Người mắc BDD thường so sánh các đặc điểm cơ thể của mình với người khác và luôn cảm thấy thua kém.
Che giấu khuyết điểm: Họ sử dụng quần áo, trang điểm hoặc phụ kiện để che giấu những khuyết điểm mà họ tin rằng người khác có thể nhận thấy.
Chải chuốt quá mức: Bệnh nhân thường chăm chút ngoại hình quá mức ở những khu vực mà họ cho là có khuyết điểm, chẳng hạn như liên tục chải tóc, trang điểm, hoặc điều chỉnh quần áo.
Tránh xuất hiện nơi đông người: Họ cảm thấy sợ hãi khi phải ra ngoài, hoặc lo lắng rằng người khác sẽ chỉ trích ngoại hình của mình, từ đó dẫn đến việc né tránh các hoạt động xã hội.
Tìm kiếm sự đánh giá từ người khác nhưng không tin tưởng: Bệnh nhân thường xuyên hỏi ý kiến người khác về ngoại hình của mình, nhưng lại không bao giờ cảm thấy hài lòng với câu trả lời.
Thực hiện các biện pháp chỉnh sửa quá mức: Khi có đủ điều kiện, bệnh nhân thường tìm đến phẫu thuật thẩm mỹ để cải thiện khuyết điểm. Tuy nhiên, họ hiếm khi cảm thấy hài lòng với kết quả và tiếp tục lo lắng về ngoại hình của mình.
Tập thể dục và ăn kiêng nghiêm ngặt: Họ thường thực hiện các chế độ ăn uống hoặc luyện tập khắc nghiệt để cố gắng cải thiện phần cơ thể mà họ không hài lòng.
Rối loạn cảm xúc: Người bệnh thường buồn rầu, lo lắng và có nguy cơ mắc các vấn đề về trầm cảm, đôi khi dẫn đến ý định tự tử.

Những triệu chứng này có thể kéo dài và ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống hàng ngày của bệnh nhân, làm giảm khả năng giao tiếp xã hội, làm việc và duy trì mối quan hệ cá nhân.

4. Chẩn đoán rối loạn dị dạng cơ thể

Chẩn đoán rối loạn dị dạng cơ thể dựa vào các tiêu chí được đặt ra trong DSM-5 (Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê các Rối loạn Tâm thần). Những tiêu chí này bao gồm:

Bận tâm quá mức về một khiếm khuyết nhỏ hoặc tưởng tượng trên cơ thể.
Các hành vi lặp lại liên quan đến việc kiểm tra hoặc che giấu khuyết điểm, như soi gương, chải chuốt quá mức hoặc tìm kiếm sự xác nhận từ người khác.
Sự lo lắng gây ra ảnh hưởng tiêu cực đến cuộc sống, cản trở các hoạt động xã hội, công việc hoặc học tập.

Các bác sĩ thường sẽ phỏng vấn bệnh nhân để đánh giá mức độ lo âu và các hành vi đi kèm với BDD. Việc chẩn đoán cũng yêu cầu phân biệt BDD với các rối loạn khác như rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) hoặc rối loạn lo âu xã hội. Việc chẩn đoán chính xác bước vô cùng quan trọng để có thể cung cấp phương pháp điều trị phù hợp và hiệu quả.

5. Điều trị rối loạn mặc cảm về ngoại hình

Người mắc chứng rối loạn hình ảnh cơ thể thường rất lo lắng về ngoại hình của mình đến mức họ cảm thấy có những khuyết điểm mà người khác không thấy. Thay vì tìm đến bác sĩ tâm lý, họ thường tìm đến các chuyên gia như bác sĩ phẫu thuật thẩm mỹ, da liễu hay nha khoa để "sửa chữa" những khuyết điểm tưởng tượng này.

Tuy nhiên, các ca phẫu thuật hay điều trị thẩm mỹ thường không giải quyết được vấn đề gốc rễ. Nếu không được điều trị đúng cách, tình trạng này có thể ngày càng tồi tệ hơn, ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống hàng ngày.

Các phương pháp thường được sử dụng để điều trị chứng rối loạn này bao gồm:

Sử dụng thuốc: Thuốc chống trầm cảm nhóm SSRI, chẳng hạn như fluoxetine, là lựa chọn phổ biến để điều trị BDD, đặc biệt là các trường hợp có kèm theo lo âu hoặc trầm cảm. Các loại thuốc này giúp điều chỉnh mức serotonin trong não, từ đó giảm các triệu chứng ám ảnh, lo âu, và trầm cảm. Điều trị bằng thuốc thường kéo dài trong khoảng từ 6 đến 12 tháng. Sau thời gian này, nếu bệnh nhân không còn triệu chứng, bác sĩ có thể quyết định giảm liều dần dần để tránh tái phát hoặc triệu chứng cai serotonin.
Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT): Đây là phương pháp hiệu quả nhất giúp bệnh nhân thay đổi các suy nghĩ tiêu cực và những hành vi kiểm tra ngoại hình. CBT tập trung vào việc kiểm soát các suy nghĩ ám ảnh và học cách chấp nhận ngoại hình thực tế hơn.
Kết hợp thuốc và liệu pháp tâm lý: Nghiên cứu cho thấy sự kết hợp giữa CBT và SSRI cho kết quả tốt hơn so với chỉ áp dụng một phương pháp. Đặc biệt, thuốc giúp giảm nhanh các triệu chứng lo âu, từ đó hỗ trợ liệu pháp tâm lý đạt hiệu quả tốt hơn.
Hỗ trợ từ gia đình và xã hội: Gia đình có vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ tâm lý, giúp bệnh nhân vượt qua sự tự ti về ngoại hình và tham gia lại vào cuộc sống hàng ngày. Các thành viên gia đình cần hiểu về BDD để có thể hỗ trợ bệnh nhân một cách phù hợp.
Điều trị các bệnh mắc kèm: BDD thường đi kèm với các rối loạn khác như trầm cảm hoặc rối loạn lo âu, nên việc điều trị cũng cần giải quyết các tình trạng tâm lý khác để đảm bảo hiệu quả toàn diện.

6. Cách phòng ngừa rối loạn dị dạng cơ thể

Dù rối loạn dị dạng cơ thể có thể khó phòng ngừa hoàn toàn, nhưng một số biện pháp có thể giúp giảm nguy cơ mắc bệnh:

Nhận diện sớm triệu chứng: Nhận biết sớm các dấu hiệu của BDD giúp ngăn ngừa tình trạng phát triển nặng. Cha mẹ, giáo viên và những người xung quanh cần chú ý đến những thay đổi về hành vi và tâm lý của trẻ em và thanh thiếu niên.
Giáo dục về hình ảnh cơ thể lành mạnh: Tạo ra một môi trường tích cực, không đánh giá cao tiêu chuẩn ngoại hình là một cách hiệu quả để giảm nguy cơ BDD, đặc biệt là đối với thanh thiếu niên.
Khuyến khích sự tự tin và chấp nhận bản thân: Tạo không gian cho người trẻ phát triển sự tự tin dựa trên khả năng, phẩm chất thay vì vẻ ngoài, từ đó giảm nguy cơ mắc BDD.
Hỗ trợ tâm lý cho thanh thiếu niên: Trẻ em và thanh thiếu niên là đối tượng dễ bị ảnh hưởng bởi các tiêu chuẩn ngoại hình. Việc cung cấp hỗ trợ tâm lý kịp thời có thể giúp họ phát triển một cái nhìn tích cực hơn về bản thân.

7. Một số câu hỏi thường gặp

BDD có thể chữa khỏi hoàn toàn không?

BDD có thể được kiểm soát tốt thông qua liệu pháp tâm lý và thuốc. Tuy nhiên, việc chữa khỏi hoàn toàn phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của từng trường hợp và sự tuân thủ điều trị của bệnh nhân.

Ai có nguy cơ cao mắc BDD?

Người có tiền sử gia đình về rối loạn lo âu, trầm cảm, hoặc từng trải qua bạo lực tâm lý và xã hội có nguy cơ cao hơn mắc BDD.

Làm sao để nhận biết mình có bị BDD không?

Nếu bạn thường xuyên lo lắng về ngoại hình và cảm thấy khuyết điểm nhỏ trở thành trung tâm của mọi suy nghĩ, bạn có thể gặp phải BDD và nên tìm đến chuyên gia để được tư vấn.

Rối loạn dị dạng cơ thể là một rối loạn tâm lý nghiêm trọng, ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống của người bệnh. Tuy nhiên, nếu được chẩn đoán và điều trị kịp thời, BDD có thể được kiểm soát hiệu quả. Nếu bạn hoặc người thân có dấu hiệu mắc BDD, đừng ngần ngại tìm đến sự giúp đỡ từ các chuyên gia.