Rối loạn Tic ở trẻ có tự khỏi không? Những điều cha mẹ cần biết!

1. Rối loạn TIC ở trẻ là gì?

Rối loạn Tic là một tình trạng rối loạn thần kinh thường gặp ở trẻ em, đặc trưng bởi các cử động hoặc âm thanh lặp đi lặp lại một cách đột ngột và không tự chủ. Đây là những cử động hoặc âm thanh xảy ra một cách đột ngột và không theo nhịp điệu, thường lặp đi lặp lại trong một khoảng thời gian. 

TIC có thể là Tic vận động (cử động bất thường) hoặc Tic phát âm (âm thanh không có mục đích rõ ràng được phát ra từ cơ thể). Cả hai loại này đều có thể xuất hiện dưới hai hình thức: 

• Tic đơn giản: Chỉ liên quan đến một nhóm cơ hoặc âm thanh đơn giản, chẳng hạn như chớp mắt, nhếch miệng, hắng giọng hoặc rên rỉ.
• Tic phức tạp: Bao gồm các chuyển động hoặc âm thanh phức tạp hơn, thường có tính tổ chức hoặc phối hợp, chẳng hạn như giơ tay lên, đá chân, hoặc phát ra các từ ngữ.

Phân loại rối loạn Tic

Theo DSM-5 (Sổ tay Chẩn đoán và Thống kê các Rối loạn Tâm thần, phiên bản thứ 5), các loại rối loạn Tic chính bao gồm:

• Rối loạn Tic tạm thời: Các triệu chứng Tic (vận động, phát âm hoặc cả hai) xuất hiện dưới 1 năm và tự biến mất.
• Rối loạn Tic dai dẳng: Tic kéo dài hơn 1 năm, với các giai đoạn có thể không có Tic. Tình trạng này có thể bao gồm cả Tic vận động và Tic phát âm, nhưng không phải đồng thời.
• Hội chứng Tourette: Đây là dạng nặng của rối loạn Tic, khi cả Tic vận động và Tic phát âm đều xảy ra cùng lúc trong một khoảng thời gian dài.

Tỷ lệ mắc

Rối loạn Tic là một rối loạn phổ biến ở trẻ em và tỷ lệ mắc bệnh thay đổi theo từng nhóm tuổi cũng như giới tính. Dưới đây là một số số liệu cụ thể về tỷ lệ mắc rối loạn Tic:

Độ tuổi khởi phát: Rối loạn Tic thường bắt đầu xuất hiện ở trẻ em từ 3 đến 8 tuổi, và trẻ trai có nguy cơ mắc Tic cao hơn trẻ gái. Cụ thể, trẻ trai có tỷ lệ mắc bệnh cao hơn từ 4 - 15 lần so với trẻ gái. Đây là một sự khác biệt đáng kể và lý do cho sự chênh lệch này hiện vẫn đang được nghiên cứu.

Tỷ lệ mắc bệnh:

• 22% trẻ em trước tuổi đi học có biểu hiện của rối loạn Tic, tức là cứ khoảng 1 trong 5 trẻ em ở độ tuổi này có thể bị Tic ở mức độ nào đó.
• 7.8% trẻ em ở độ tuổi tiểu học (từ 6 đến 12 tuổi) có dấu hiệu mắc rối loạn Tic. Đây là độ tuổi mà Tic dễ xuất hiện và cũng thường là thời điểm mà các bậc cha mẹ và giáo viên bắt đầu nhận ra các triệu chứng.
• Ở trẻ vị thành niên (thanh thiếu niên), tỷ lệ mắc bệnh giảm xuống còn 3.4%, Điều này cho thấy, rối loạn Tic có thể giảm dần khi trẻ lớn lên.

Hội chứng Tourette:

• Hội chứng Tourette, một dạng nặng hơn của rối loạn Tic, ảnh hưởng đến 0,3% đến 4% số học sinh. Tuy tỷ lệ mắc không cao, nhưng các triệu chứng của Hội chứng Tourette thường nghiêm trọng hơn và kéo dài hơn so với các dạng rối loạn Tic khác.
• Khoảng 22% trẻ em mắc rối loạn phổ tự kỷ có thể đồng thời bị Hội chứng Tourette. Điều này chứng tỏ rằng có một mối liên hệ chặt chẽ giữa rối loạn Tic và các rối loạn phát triển thần kinh khác, đặc biệt là rối loạn phổ tự kỷ.

2. Nguyên nhân gây ra rối loạn Tic ở trẻ

Rối loạn Tic ở trẻ em là một tình trạng phức tạp và có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau như di truyền, môi trường và yếu tố miễn dịch. 

Yếu tố di truyền

Di truyền đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển rối loạn Tic. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng nếu trong gia đình có người mắc rối loạn Tic, đặc biệt là Hội chứng Tourette, thì nguy cơ mắc bệnh của trẻ em trong gia đình đó sẽ cao hơn.

Nghiên cứu về các cặp sinh đôi cho thấy tỷ lệ cùng mắc Tic ở các cặp sinh đôi cùng trứng là 77%, trong khi tỷ lệ này ở cặp sinh đôi khác trứng chỉ là 23%. Điều này cho thấy gene di truyền có vai trò lớn trong việc quyết định nguy cơ mắc rối loạn Tic.

Mặc dù chưa xác định được gene cụ thể gây ra Hội chứng Tourette, một số nghiên cứu chỉ ra rằng các đột biến trên nhiễm sắc thể số 2 và số 7 có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của các kênh kali trong hệ thần kinh, từ đó dẫn đến rối loạn Tic. Đặc biệt, các đột biến trong gene NLGN4 trên nhiễm sắc thể X cũng được liên kết với Hội chứng Tourette và các rối loạn phát triển khác như rối loạn phổ tự kỷ, ADHD và lo âu.

Yếu tố môi trường

Các yếu tố môi trường trong thời kỳ mang thai và sau khi sinh có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của rối loạn Tic ở trẻ em.

Một số nghiên cứu cho thấy, buồn nôn và nôn mửa trong ba tháng đầu thai kỳ có thể liên quan đến nguy cơ mắc Tic ở trẻ.

Việc sử dụng các chất kích thích như rượu và cần sa trong thai kỳ cũng là yếu tố nguy cơ làm tăng khả năng trẻ phát triển rối loạn Tic mãn tính. 

Ngoài ra, tình trạng tăng cân không cân đối trong thai kỳ, trẻ sinh non hoặc nhẹ cân đều có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của não bộ, từ đó làm tăng nguy cơ mắc rối loạn Tic.

Yếu tố miễn dịch

Các nghiên cứu gần đây chỉ ra rằng các phản ứng miễn dịch bất thường trong cơ thể cũng có thể góp phần vào sự phát triển của rối loạn Tic. Khi hệ miễn dịch hoạt động không đúng cách, nó có thể gây ra các phản ứng viêm trong hệ thần kinh, dẫn đến các triệu chứng Tic.

Sự suy giảm khả năng kích hoạt hệ miễn dịch bẩm sinh, đặc biệt là đối với nhiễm trùng do vi khuẩn, có thể liên quan đến rối loạn Tic. 

Bên cạnh đó, sự gia tăng các cytokine viêm như interleukin-12 và yếu tố hoại tử khối u (TNF) cũng được ghi nhận là có liên quan đến các triệu chứng của Tic. Những thay đổi này có thể làm rối loạn chức năng thần kinh, gây ra các cử động và âm thanh không kiểm soát.

Các yếu tố nguy cơ khác

Ngoài các yếu tố di truyền và miễn dịch, một số yếu tố khác như căng thẳng, lo âu trong môi trường gia đình và học đường cũng có thể làm tăng tần suất và mức độ nghiêm trọng của rối loạn Tic. Trẻ em sống trong môi trường có nhiều áp lực về học tập hoặc gặp các vấn đề gia đình dễ mắc phải rối loạn này.

Thiếu ngủ cũng được coi là một yếu tố nguy cơ làm tăng tần suất các cơn Tic. Khi trẻ không được ngủ đủ giấc ngủ hoặc giấc ngủ bị gián đoạn, hệ thần kinh dễ bị kích thích, làm cho các triệu chứng Tic trở nên nghiêm trọng hơn.

3. Triệu chứng của rối loạn Tic

Rối loạn Tic ở trẻ em có nhiều biểu hiện khác nhau, tùy thuộc vào loại Tic và mức độ nghiêm trọng của bệnh. Các triệu chứng này có thể xuất hiện dưới dạng Tic vận động hoặc Tic phát âm, với mức độ đơn giản hoặc phức tạp. Triệu chứng Tic thường không có nhịp điệu nhất định và có thể xảy ra một cách đột ngột, không tự kiểm soát được.

Các cơn Tic thường không xuất hiện đều đặn. Có những thời điểm Tic xuất hiện liên tục trong nhiều giờ, nhưng cũng có những giai đoạn kéo dài hàng tháng mà không có triệu chứng. Cường độ của các cơn Tic cũng thay đổi theo tình trạng sức khỏe và môi trường xung quanh trẻ.

Trẻ có thể thấy các cơn Tic trở nên rõ ràng hơn khi gặp căng thẳng, lo âu hoặc mệt mỏi. Khi trẻ thư giãn hoặc tập trung vào một hoạt động yêu thích, các cơn Tic thường giảm đi hoặc biến mất tạm thời.

Một điểm đặc biệt của Tic là chúng thường không xuất hiện khi trẻ đang ngủ. Tuy nhiên, sau khi thức dậy, các cơn Tic có thể xuất hiện lại ngay lập tức.

Tic vận động

Tic vận động là những cử động đột ngột, nhanh, lặp đi lặp lại của các nhóm cơ trên cơ thể. Chúng được chia thành Tic vận động đơn giản và Tic vận động phức tạp:

Tic vận động đơn giản: Đây là những cử động ngắn, lặp đi lặp lại và chỉ ảnh hưởng đến một nhóm cơ nhất định. Các Tic vận động đơn giản bao gồm:

• Chớp mắt liên tục hoặc đảo mắt.
• Nhếch miệng hoặc nhăn mặt không kiểm soát.
• Nghiêng đầu, vặn vẹo cổ hoặc nâng vai.
• Co giật tay, chân.

Những cử động này thường ngắn và nhanh, không kéo dài nhưng có thể gây khó chịu hoặc làm gián đoạn sinh hoạt hàng ngày của trẻ.

Tic vận động phức tạp: Tic vận động phức tạp liên quan đến nhiều nhóm cơ hơn và thường là các hành vi có tính tổ chức hơn. Ví dụ:

• Nhảy nhót hoặc đá chân.
• Chạm tay vào người hoặc đồ vật một cách lặp đi lặp lại.
• Mô phỏng hoặc nhại lại các hành vi của người khác
• Các hành vi gõ hoặc chạm vào cơ thể theo một mẫu nhất định.

Tic vận động phức tạp thường kéo dài hơn và có thể khiến trẻ gặp khó khăn trong sinh hoạt hàng ngày, ảnh hưởng đến khả năng tập trung hoặc tham gia các hoạt động tập thể.

Tic phát âm

Tic phát âm là các âm thanh hoặc từ ngữ mà trẻ phát ra một cách không tự chủ. Giống như Tic vận động, Tic phát âm cũng được chia thành Tic phát âm đơn giản và Tic phát âm phức tạp:

Tic phát âm đơn giản: Là các âm thanh ngắn, không có ý nghĩa, được tạo ra bởi việc luân chuyển không khí qua miệng, mũi hoặc cổ họng. Các Tic phát âm đơn giản bao gồm:

• Ho khan hoặc hắng giọng liên tục.
• Rên rỉ, thở dài hoặc khịt mũi.
• Tặc lưỡi hoặc bắt chước âm thanh của động vật như tiếng mèo kêu.

Những âm thanh này không có mục đích cụ thể và có thể xuất hiện bất kỳ lúc nào, làm trẻ mất tập trung hoặc gây phiền toái cho môi trường xung quanh.

Tic phát âm phức tạp: Tic phát âm phức tạp là các cụm từ hoặc câu có thể lặp đi lặp lại mà không có ý nghĩa trong ngữ cảnh. Ví dụ:

• La hét hoặc chửi thề một cách không kiểm soát, thường xuất hiện ở những trẻ mắc Hội chứng Tourette.
• Lặp lại từ hoặc câu mà người khác vừa nói
• Nói từ hoặc cụm từ cụ thể lặp đi lặp lại mà không có lý do rõ ràng.

Tic phát âm phức tạp có thể làm trẻ gặp khó khăn trong giao tiếp, gây khó chịu cho người xung quanh và ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng cuộc sống của trẻ.

4. Chẩn đoán rối loạn Tic ở trẻ

Chẩn đoán rối loạn Tic thường dựa trên quan sát triệu chứng và tiền sử bệnh án của bệnh nhân. Để đảm bảo chính xác, các bác sĩ thường yêu cầu người giám hộ ghi lại video các cơn Tic của trẻ tại nhà. Điều này giúp bác sĩ hiểu rõ hơn về mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng.

Rối loạn Tic không yêu cầu xét nghiệm hoặc chẩn đoán hình ảnh cụ thể. Tuy nhiên, việc ghi lại và theo dõi các triệu chứng qua thời gian là điều cần thiết để đánh giá chính xác tình trạng của trẻ.

5. Điều trị rối loạn Tic

Điều trị rối loạn Tic ở trẻ em đòi hỏi sự kết hợp giữa liệu pháp hành vi, sử dụng thuốc khi cần thiết, và sự hỗ trợ từ gia đình, nhà trường. Mục tiêu của điều trị là giúp trẻ kiểm soát các cơn Tic, giảm căng thẳng và cải thiện chất lượng cuộc sống. Điều trị sớm và phù hợp sẽ giúp trẻ phát triển một cách tự tin và bình thường hơn.

Liệu pháp hành vi

Liệu pháp hành vi toàn diện (CBIT) được xem là phương pháp hiệu quả nhất. CBIT giúp trẻ học cách thay thế các hành vi Tic bằng những hành vi lành mạnh hơn và kiểm soát tốt hơn các cơn Tic. Các thành phần chính của liệu pháp này bao gồm:

• Đảo ngược thói quen: Trẻ sẽ học cách thực hiện một hành vi thay thế khi cảm thấy cơn Tic sắp xảy ra. Ví dụ, khi muốn nháy mắt liên tục, trẻ có thể học cách nhắm mắt trong vài giây để giảm Tic.
• Giáo dục về rối loạn Tic: Trẻ và gia đình sẽ được hướng dẫn để hiểu rõ hơn về rối loạn này, từ đó giảm căng thẳng và lo lắng không cần thiết. Việc nắm vững các thông tin giúp cả gia đình đồng hành cùng trẻ tốt hơn.
• Thư giãn và quản lý căng thẳng: Trẻ sẽ được dạy các kỹ thuật thư giãn như hít thở sâu, thiền định, giúp giảm mức độ căng thẳng, yếu tố có thể làm trầm trọng hơn các cơn Tic.

Sử dụng thuốc

Trong một số trường hợp nghiêm trọng, khi Tic gây ảnh hưởng lớn đến cuộc sống của trẻ, bác sĩ có thể chỉ định sử dụng thuốc. Tuy nhiên, việc dùng thuốc chỉ được xem là biện pháp hỗ trợ khi các phương pháp khác không đủ hiệu quả.

• Clonidine: Loại thuốc này giúp giảm tần suất các cơn Tic, tuy nhiên có thể gây buồn ngủ hoặc hạ huyết áp, do đó cần thận trọng trong việc điều chỉnh liều lượng.
• Thuốc chống loạn thần: Các thuốc như Risperidone, Haloperidol, và Olanzapine được sử dụng để kiểm soát các cơn Tic mạnh. Tuy nhiên, các loại thuốc này có thể gây ra tác dụng phụ như tăng cân, buồn ngủ, hoặc các triệu chứng tương tự bệnh Parkinson (run tay, cứng cơ).

Việc dùng thuốc cần theo dõi chặt chẽ và bắt đầu với liều thấp nhất có hiệu quả để giảm thiểu tác dụng phụ.

Hỗ trợ từ gia đình và nhà trường

Sự hỗ trợ từ môi trường gia đình và nhà trường rất quan trọng trong điều trị rối loạn Tic. Các biện pháp hỗ trợ bao gồm:

• Giáo dục gia đình và nhà trường: Bác sĩ và chuyên gia sẽ hướng dẫn gia đình và giáo viên về rối loạn Tic, giúp họ hiểu rằng các triệu chứng không phải do trẻ cố tình gây ra. Việc này giúp tránh những chỉ trích hoặc phạt trẻ không cần thiết, từ đó tạo môi trường tích cực cho trẻ phát triển.
• Tạo môi trường tích cực tại trường học:  Nhà trường cần cung cấp một môi trường học tập không gây áp lực, giúp trẻ cảm thấy thoải mái và được thấu hiểu, tránh làm tăng tần suất các cơn Tic.

Biện pháp hỗ trợ khác

Ngoài liệu pháp hành vi và thuốc, có nhiều biện pháp hỗ trợ khác giúp trẻ kiểm soát rối loạn Tic hiệu quả:

• Quản lý căng thẳng: Kỹ thuật thiền, yoga, và hít thở sâu có thể giúp trẻ kiểm soát căng thẳng và giảm thiểu các cơn Tic.
• Tham gia hoạt động nghệ thuật và thể thao: Các hoạt động này giúp trẻ thư giãn, tăng cường sự tự tin và giảm thiểu tần suất cơn Tic.
• Dinh dưỡng hợp lý: Một chế độ ăn uống lành mạnh cũng có thể cải thiện sức khỏe tổng thể, từ đó hỗ trợ việc kiểm soát các triệu chứng của rối loạn Tic.

Xem thêm: Các cách giảm căng thẳng lo âu hiệu quả

6. Tiến triển và tiên lượng

Rối loạn Tic thường khởi phát ở trẻ từ 3 đến 8 tuổi.  Triệu chứng ban đầu thường là những cơn giật cơ đơn giản ở vùng mặt, đầu, hoặc cổ. Các cơn Tic vận động thường khởi phát sớm, trong khi Tic phát âm thường xuất hiện sau vài năm, bắt đầu bằng các biểu hiện nhẹ như hắng giọng hoặc khịt mũi.

Phần lớn các cơn Tic tự thuyên giảm và biến mất trong vòng vài tháng. 

Ở những trẻ mắc Tic dưới 6 tháng, mặc dù Tic có thể kéo dài hơn 12 tháng, nhưng hầu hết không gây khó chịu và có thể bị gia đình hoặc trẻ bỏ qua vì mức độ nhẹ.

Với những trường hợp Tic kéo dài hơn một năm, triệu chứng thường nghiêm trọng nhất trong giai đoạn từ 8 đến 12 tuổi. Tuy nhiên, phần lớn các trẻ sẽ thấy triệu chứng giảm dần hoặc biến mất hoàn toàn khi bước vào tuổi trưởng thành.

Ở những trẻ mắc Hội chứng Tourette, các triệu chứng Tic có thể tiếp tục kéo dài đến tuổi trưởng thành, với tỷ lệ 88-100% vẫn còn biểu hiện. Tuy nhiên, khoảng 33-47% trong số đó không còn cảm nhận rõ rệt triệu chứng, dưới 50% chỉ có Tic nhẹ, và dưới 25% gặp Tic ở mức độ nghiêm trọng. Điều này cho thấy, phần lớn bệnh nhân Tourette không còn bị các cơn Tic ảnh hưởng lớn khi trưởng thành.

7. Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu bạn nhận thấy con bạn có các triệu chứng Tic kéo dài hơn 6 tháng hoặc các cơn Tic gây ảnh hưởng lớn đến cuộc sống hàng ngày của trẻ, hãy đưa trẻ đi khám bác sĩ. Đặc biệt, nếu trẻ có triệu chứng kết hợp giữa Tic vận động và Tic phát âm, điều này có thể là dấu hiệu của Hội chứng Tourette và cần được điều trị sớm.

8. Một số câu hỏi thường gặp

Khi tìm hiểu về rối loạn tic ở trẻ, có nhiều câu hỏi được đặt ra. Sau đây là phần giải đáp của chuyên gia tâm lý về một số thắc mắc thường gặp xoay quanh tình trạng này. 

Rối loạn Tic có thể tự biến mất không?

Phần lớn các cơn Tic tạm thời sẽ tự biến mất trong vài tháng mà không cần điều trị. Tuy nhiên, nếu Tic kéo dài hơn một năm, trẻ có thể mắc rối loạn Tic dai dẳng và cần can thiệp y tế.

Rối loạn Tic có liên quan đến rối loạn tâm lý khác không?

Có. Trẻ mắc rối loạn Tic, đặc biệt là Hội chứng Tourette, thường có nguy cơ cao mắc các rối loạn khác như tăng động giảm chú ý (ADHD), rối loạn lo âu ở trẻ em và rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD).

Có cách nào để phòng ngừa rối loạn Tic ở trẻ em không?

Hiện tại, không có cách phòng ngừa cụ thể cho rối loạn Tic. Tuy nhiên, việc giảm căng thẳng và tạo môi trường sống lành mạnh có thể giúp giảm nguy cơ hoặc mức độ nghiêm trọng của các cơn Tic.

Rối loạn Tic có di truyền không?

Có. Nghiên cứu cho thấy rối loạn Tic có yếu tố di truyền mạnh mẽ. Trẻ có cha mẹ hoặc người thân mắc Tic có nguy cơ cao hơn phát triển rối loạn này.

Rối loạn tic ở trẻ có thể gây lo lắng cho cả trẻ và phụ huynh. Tuy nhiên, với sự hỗ trợ từ chuyên gia, trẻ hoàn toàn có thể kiểm soát các triệu chứng và phát triển bình thường. Điều quan trọng là cha mẹ cần tìm hiểu kỹ về căn bệnh này, tạo điều kiện cho trẻ được khám và điều trị sớm.