Rối loạn dị dạng cơ thể: Giải pháp vượt qua mặc cảm ngoại hình

1. Rối loạn dị dạng cơ thể là gì?

Rối loạn dị dạng cơ thể (Body Dysmorphic Disorder - BDD) là một rối loạn tâm lý, trong đó người bệnh quá lo lắng và bận tâm về các khuyết điểm không tồn tại hoặc rất nhỏ trên cơ thể mình. Mặc dù mọi người đều có thể cảm thấy không hài lòng về ngoại hình của mình trong một số thời điểm, nhưng những người mắc rối loạn này thường có sự ám ảnh về những điểm mà họ cho là "khiếm khuyết", khiến họ gặp khó khăn nghiêm trọng trong cuộc sống hàng ngày.

BDD có thể gây ra sự tự ti nghiêm trọng, dẫn đến việc người bệnh phải thực hiện nhiều hành vi tốn thời gian như liên tục soi gương, so sánh ngoại hình của mình với người khác hoặc tìm đến các phương pháp che giấu khuyết điểm. Những hành vi này thường làm trầm trọng thêm cảm giác lo lắng và có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe tâm thần khác như trầm cảm, rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD), hoặc ám ảnh sợ xã hội.

Mặc dù bệnh nhân BDD có thể tự nhận ra rằng mối lo ngại của họ không hợp lý nhưng họ vẫn không thể ngừng nghĩ về nó và tiếp tục theo đuổi các giải pháp như phẫu thuật thẩm mỹ hay các liệu pháp làm đẹp. Điều này thường không mang lại kết quả như mong đợi và khiến bệnh tình thêm phần trầm trọng.

2. Nguyên nhân gây ra rối loạn dị dạng cơ thể

Nguyên nhân chính xác của rối loạn dị dạng cơ thể chưa được xác định rõ ràng, nhưng có một số yếu tố được cho là góp phần dẫn đến sự phát triển của bệnh:

• Yếu tố sinh học: Một trong những giả thuyết phổ biến nhất cho rằng BDD có liên quan đến sự mất cân bằng chất dẫn truyền thần kinh trong não, đặc biệt là serotonin – một chất chịu trách nhiệm điều chỉnh tâm trạng. Việc mất cân bằng này có thể gây ra sự ám ảnh về ngoại hình và dẫn đến cảm giác lo âu, tự ti.
• Trải nghiệm tiêu cực từ thời thơ ấu: Những người từng trải qua các sự kiện đau thương hoặc bị chê bai về ngoại hình trong thời thơ ấu thường có nguy cơ phát triển BDD cao hơn. Những sự kiện này có thể để lại những vết thương tâm lý sâu sắc, khiến người bệnh phát triển cảm giác xấu hổ, tự ti về ngoại hình của mình và từ đó dẫn đến sự ám ảnh quá mức.
• Lòng tự trọng thấp: Những người có lòng tự trọng thấp thường có xu hướng đánh giá thấp bản thân và không hài lòng với ngoại hình của mình. Họ có thể coi ngoại hình là yếu tố quan trọng nhất quyết định giá trị của bản thân và tin rằng nếu không có ngoại hình hoàn hảo, họ sẽ không được chấp nhận hoặc yêu thương. Điều này khiến họ dễ phát triển BDD khi họ bắt đầu ám ảnh với những khuyết điểm nhỏ hoặc không tồn tại trên cơ thể.
• Sự cầu toàn: Người mắc BDD thường có tính cách cầu toàn, họ luôn muốn mọi thứ phải hoàn hảo, bao gồm cả ngoại hình. Họ không chấp nhận bất kỳ khuyết điểm nào trên cơ thể của mình, dù là nhỏ nhất. Từ đó, họ trở nên ám ảnh với việc thay đổi hoặc che giấu những khuyết điểm mà họ cho là có.
• Áp lực nghề nghiệp: Một số ngành nghề yêu cầu ngoại hình hoàn hảo, ví dụ như người mẫu, diễn viên, hoặc những công việc liên quan đến truyền thông. Những người trong các ngành nghề này có thể chịu áp lực lớn về việc duy trì hoặc cải thiện ngoại hình, và điều này có thể dẫn đến sự phát triển của BDD.
• Áp lực từ xã hội và truyền thông: Ngày nay, truyền thông và mạng xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành các tiêu chuẩn về cái đẹp. Các hình ảnh hoàn hảo trên tạp chí, phim ảnh, và mạng xã hội có thể tạo ra áp lực không nhỏ đối với những người trẻ, khiến họ cảm thấy không tự tin với ngoại hình của mình. Sự so sánh bản thân với người khác là một yếu tố thường xuyên dẫn đến cảm giác tự ti và ám ảnh về ngoại hình. Đối với những người đã có khuynh hướng lo âu về ngoại hình, sự tôn vinh cái đẹp lý tưởng này có thể là yếu tố thúc đẩy sự phát triển của BDD.

3. Triệu chứng của rối loạn biến dạng cơ thể

Các triệu chứng của BDD có thể rất khác nhau tùy thuộc vào vùng cơ thể mà người bệnh nghĩ rằng bị biến dạng hoặc không hoàn hảo. Dưới đây là một số triệu chứng thường gặp:

• Ám ảnh về ngoại hình: Người mắc BDD thường nghĩ đến khiếm khuyết ngoại hình ít nhất một giờ mỗi ngày, nhưng trong nhiều trường hợp, thời gian ám ảnh này có thể kéo dài hàng giờ đồng hồ. Những suy nghĩ tiêu cực liên quan đến ngoại hình làm ảnh hưởng đến khả năng tập trung và gây lo lắng, mệt mỏi.
• Kiểm tra ngoại hình liên tục: Một trong những triệu chứng đặc trưng của BDD là hành vi kiểm tra ngoại hình. Người bệnh thường soi gương nhiều lần trong ngày hoặc sờ vào vùng cơ thể bị ám ảnh để kiểm tra khiếm khuyết. Tuy nhiên, một số người có thể tránh soi gương vì cảm giác ghét bỏ ngoại hình của mình.
• Chải chuốt và trang điểm quá mức: Người bệnh thường có xu hướng sử dụng quần áo hoặc trang điểm để che giấu khuyết điểm. Họ dành nhiều thời gian và công sức vào việc chải chuốt, trang điểm để che đậy những gì họ cho là không hoàn hảo trên cơ thể.
• Hành vi che giấu: Những người mắc BDD thường tìm cách che giấu những khuyết điểm mà họ cho là có trên cơ thể. Họ sử dụng quần áo, trang điểm, hoặc tư thế để che đi những phần cơ thể mà họ không hài lòng. Ngoài ra, họ cũng có thể tránh những tình huống xã hội nơi họ nghĩ rằng người khác sẽ chú ý đến khuyết điểm của mình.
• So sánh bản thân với người khác: Người bệnh có xu hướng so sánh ngoại hình của mình với người khác, và điều này thường dẫn đến cảm giác tự ti và buồn rầu. Họ tin rằng những người xung quanh đều nhận thấy khuyết điểm của mình và có những đánh giá tiêu cực.
• Lo lắng và trầm cảm: BDD có thể gây ra các triệu chứng lo lắng và trầm cảm nặng nề. Người bệnh có thể cảm thấy tuyệt vọng, chán nản và thậm chí có ý định tự sát do cảm giác rằng khuyết điểm ngoại hình của mình là không thể chấp nhận được.
• Tìm kiếm phẫu thuật thẩm mỹ: Một số bệnh nhân BDD tìm đến phẫu thuật thẩm mỹ hoặc các liệu pháp làm đẹp để "sửa chữa" khiếm khuyết của mình. Tuy nhiên, kết quả phẫu thuật thường không làm giảm bớt sự ám ảnh của họ, thậm chí có thể làm tình trạng trở nên trầm trọng hơn.

Xem thêm: 

Rối loạn hoảng sợ kịch phát: Làm sao để kiểm soát?

Giải mã tật nhổ tóc: Tại sao và làm thế nào để dừng lại?

4. Chẩn đoán rối loạn dị dạng cơ thể

Chẩn đoán rối loạn dị dạng cơ thể thường được thực hiện bởi các chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ tâm thần. Để chẩn đoán chính xác BDD, bác sĩ sẽ dựa trên các tiêu chuẩn chẩn đoán trong DSM-5 (Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê các Rối loạn Tâm thần). Dưới đây là các tiêu chuẩn chính để chẩn đoán BDD:

• Bệnh nhân có sự ám ảnh quá mức về một khiếm khuyết ngoại hình (thậm chí khiếm khuyết này có thể rất nhỏ hoặc không tồn tại).
• Người bệnh dành nhiều thời gian mỗi ngày cho các hoạt động liên quan đến khiếm khuyết (ví dụ: soi gương, hỏi ý kiến người khác, hoặc che giấu khiếm khuyết).
• Các triệu chứng của BDD ảnh hưởng rõ rệt đến chức năng xã hội, nghề nghiệp và cá nhân của bệnh nhân.

Chẩn đoán BDD cần được thực hiện cẩn thận để tránh nhầm lẫn với các rối loạn tâm lý khác như trầm cảm, rối loạn ám ảnh cưỡng chế  hay rối loạn lo âu.

5. Điều trị rối loạn dị dạng cơ thể

Điều trị rối loạn dị dạng cơ thể (BDD) thường bao gồm sự kết hợp giữa liệu pháp tâm lý và sử dụng thuốc. Điều trị sớm và đúng cách có thể giúp bệnh nhân kiểm soát các triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống. Dưới đây là các phương pháp điều trị phổ biến:

Liệu pháp tâm lý

Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) được coi là phương pháp điều trị hiệu quả nhất cho BDD. CBT giúp người bệnh nhận ra rằng các suy nghĩ về khuyết điểm của họ là không chính xác và không cần thiết. 

Bằng cách thay đổi cách suy nghĩ và hành vi, CBT còn giúp người bệnh tìm hiểu nguyên nhân gây ra sự ám ảnh này, đồng thời phát triển các kỹ năng đối phó khi những suy nghĩ tiêu cực xuất hiện. Trong liệu pháp này, bác sĩ tâm lý sẽ làm việc trực tiếp với người bệnh để tìm hiểu những niềm tin sai lệch và những suy nghĩ không thực tế của họ.

Sử dụng thuốc 

Thuốc chống trầm cảm, đặc biệt là nhóm SSRIs (Selective Serotonin Reuptake Inhibitors), là một phần quan trọng trong điều trị BDD. Các loại thuốc này hoạt động bằng cách điều chỉnh mức serotonin trong não – một chất dẫn truyền thần kinh có vai trò điều chỉnh tâm trạng và lo âu. Một số loại SSRIs phổ biến bao gồm:

• Fluoxetine (Prozac)
• Sertraline (Zoloft)
• Escitalopram (Lexapro)

Các loại thuốc này giúp giảm bớt triệu chứng ám ảnh và lo âu liên quan đến ngoại hình. Bệnh nhân thường phải sử dụng thuốc trong vòng 6 đến 12 tháng, và thời gian này có thể kéo dài nếu các triệu chứng không giảm. Quá trình điều trị bằng thuốc cần được theo dõi chặt chẽ bởi bác sĩ tâm lý hoặc bác sĩ chuyên khoa tâm thần để đảm bảo hiệu quả và tránh các tác dụng phụ không mong muốn.

Xem thêm: Tác dụng phụ của thuốc chống trầm cảm đến người bệnh tâm thần

Điều trị kết hợp thuốc và liệu pháp tâm lý

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc kết hợp thuốc và CBT có hiệu quả điều trị cao hơn so với chỉ sử dụng một phương pháp. Thuốc giúp kiểm soát các triệu chứng ám ảnh và lo âu, trong khi CBT giúp thay đổi cách suy nghĩ và hành vi lâu dài. Khi kết hợp cả hai phương pháp, bệnh nhân có thể cải thiện rõ rệt chất lượng cuộc sống và hạn chế sự tái phát của bệnh.

Hỗ trợ từ gia đình và cộng đồng

Bệnh nhân BDD thường cảm thấy cô đơn và xấu hổ về tình trạng của mình, vì vậy sự hỗ trợ từ gia đình và cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong quá trình điều trị. Gia đình có thể giúp người bệnh tuân thủ phác đồ điều trị và cung cấp môi trường sống tích cực, không phán xét ngoại hình.

Các nhóm hỗ trợ hoặc tư vấn tâm lý cộng đồng cũng là một nguồn hỗ trợ quan trọng, nơi bệnh nhân có thể chia sẻ trải nghiệm và học hỏi từ những người cùng cảnh ngộ. Điều này giúp giảm bớt cảm giác cô lập và tăng cường động lực để điều trị.

6. Một số câu hỏi thường gặp

Khi tìm hiểu về rối loạn dị dạng cơ thể, có nhiều câu hỏi được đặt ra. Sau đây là phần giải đáp của chuyên gia tâm lý về một số thắc mắc thường gặp xoay quanh tình trạng này. 

Rối loạn dị dạng cơ thể có được coi là một dạng rối loạn tâm lý nghiêm trọng không?

Có, BDD gây ra sự lo lắng và căng thẳng nghiêm trọng cho người bệnh, ảnh hưởng lớn đến khả năng hoạt động và chất lượng cuộc sống. Bệnh có thể dẫn đến trầm cảm, lo âu và các vấn đề tâm lý khác nếu không được điều trị.

Rối loạn dị dạng cơ thể có thể tự khỏi không?

BDD thường không tự khỏi nếu không được điều trị. Trên thực tế, nếu không được can thiệp, bệnh có thể trở nên nghiêm trọng hơn và ảnh hưởng tiêu cực đến cuộc sống của bệnh nhân. Việc điều trị sớm và đúng cách là cần thiết để giúp bệnh nhân cải thiện tình trạng bệnh.

Điều trị bằng thuốc chống trầm cảm có hiệu quả trong điều trị BDD không?

Thuốc chống trầm cảm, đặc biệt là các loại SSRIs, đã được chứng minh là có hiệu quả trong việc giảm bớt các triệu chứng lo âu và ám ảnh liên quan đến BDD. Thuốc giúp điều chỉnh mức serotonin trong não, từ đó cải thiện tâm trạng và giảm lo âu của người bệnh.

Có thể ngăn ngừa rối loạn dị dạng cơ thể không?

Mặc dù không thể ngăn chặn hoàn toàn BDD, nhưng giáo dục về ngoại hình và sức khỏe tâm lý từ sớm có thể giúp giảm nguy cơ phát triển rối loạn này. Phát triển lòng tự trọng lành mạnh và tạo ra môi trường tích cực, không phán xét về ngoại hình cũng đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa BDD.

Trên đây là toàn bộ thông tin về rối loạn dị dạng cơ thể. Nếu bạn đang gặp phải những vấn đề liên quan đến rối loạn này, đừng ngần ngại tìm kiếm sự giúp đỡ từ các chuyên gia tâm lý. Với những phương pháp điều trị phù hợp, bạn hoàn toàn có thể vượt qua căn bệnh này và yêu thương bản thân mình hơn.