Bệnh Alzheimer và những sự thật bất ngờ!

1. Bệnh Alzheimer là gì?

Alzheimer một tình trạng suy thoái thần kinh trung ương, trong đó các tế bào não dần chết đi, gây ra sự suy giảm nghiêm trọng về trí nhớ, khả năng phán đoán và chức năng nhận thức. Bệnh được bác sĩ người Đức, Alois Alzheimer, phát hiện vào năm 1906.

Bệnh Alzheimer bắt đầu từ những triệu chứng nhỏ, sau đó tiến triển nặng hơn theo thời gian. Người bệnh ban đầu có thể chỉ gặp khó khăn trong việc nhớ những thông tin mới, nhưng dần dần sẽ quên các sự kiện quan trọng, người quen và thậm chí cả các kỹ năng hàng ngày.

Alzheimer là nguyên nhân gây tử vong đứng hàng thứ 6 tại Hoa Kỳ, nhưng những nghiên cứu mới đây cho thấy nó có thể là nguyên nhân tử vong thứ ba, chỉ sau bệnh tim và ung thư.

2. Nguyên nhân gây ra bệnh Alzheimer

Hiện nay, các nhà khoa học vẫn chưa xác định được chính xác nguyên nhân gây bệnh Alzheimer, tuy nhiên, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh

Tuổi tác

Tuổi tác là yếu tố nguy cơ quan trọng nhất. Nguy cơ mắc bệnh Alzheimer tăng đáng kể ở những người từ 65 tuổi trở lên. Tuy nhiên, không phải tất cả những người già đều mắc bệnh, nhưng khả năng mắc bệnh tăng gấp đôi sau mỗi 5 năm kể từ khi bước sang tuổi 65.

Yếu tố di truyền

Yếu tố di truyền cũng đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của bệnh. Những người có gen APOE-e4 có nguy cơ mắc bệnh Alzheimer cao hơn so với người không mang gen này. Tuy nhiên, chỉ có khoảng 25% người mang gen này sẽ phát triển bệnh, điều đó cho thấy gen này chỉ là một yếu tố nguy cơ, không phải là nguyên nhân duy nhất.

Yếu tố môi trường và lối sống

Các yếu tố môi trường và lối sống, như chế độ ăn uống không lành mạnh, ít hoạt động thể chất, béo phì, bệnh tiểu đường, tăng huyết áp và hút thuốc lá cũng làm tăng nguy cơ phát triển bệnh Alzheimer. Những người có lối sống tích cực, duy trì chế độ ăn uống cân đối và hoạt động thể chất thường xuyên có nguy cơ mắc bệnh thấp hơn.

Các thay đổi trong não bộ

Bệnh Alzheimer có liên quan đến sự tích tụ của hai loại protein không bình thường trong não: mảng amyloid và đám rối tơ thần kinh. Mảng amyloid là các protein tạo ra mảng bám giữa các tế bào não, trong khi đám rối tơ thần kinh hình thành từ protein tau bên trong tế bào não. Những sự tích tụ này cản trở khả năng liên lạc giữa các tế bào não, dẫn đến sự chết dần của các tế bào thần kinh và thoái hóa não.

3. Triệu chứng của Alzheimer

Bệnh Alzheimer tiến triển từ từ, với các triệu chứng trở nên rõ ràng hơn theo thời gian. Các triệu chứng có thể khác nhau ở mỗi người, nhưng nhìn chung bao gồm những triệu chứng chính sau đây;

Mất trí nhớ

Triệu chứng sớm và rõ ràng nhất của bệnh Alzheimer là mất trí nhớ. Người bệnh thường quên đi những sự kiện gần đây, tên người quen hoặc vị trí của các đồ vật hàng ngày. Họ thường lặp lại câu hỏi nhiều lần và gặp khó khăn trong việc ghi nhớ thông tin mới.

Khả năng phán đoán và tư duy suy giảm

Người mắc Alzheimer thường gặp khó khăn trong việc giải quyết các vấn đề hàng ngày. Họ có thể bị lúng túng khi phải thực hiện những công việc cần nhiều giai đoạn, như tính toán hoặc thanh toán hóa đơn.

Rối loạn định hướng không gian và thời gian

Người bệnh có thể lạc lối ngay cả ở những nơi quen thuộc và quên mất ngày, giờ hoặc mùa trong năm. Họ có thể không nhớ làm cách nào để đến những địa điểm họ đã từng biết rõ.

Thay đổi tính cách và hành vi

Các thay đổi về tính cách và hành vi cũng là một triệu chứng phổ biến. Người bệnh có thể trở nên cáu gắt, lo âu hoặc hoang tưởng. Họ có thể biểu hiện hành vi thất thường như lang thang không mục đích, dễ nổi nóng, hoặc có những hành vi không phù hợp với hoàn cảnh.

Triệu chứng nặng

Khi bệnh tiến triển đến giai đoạn nặng, người bệnh mất khả năng thực hiện các hoạt động hàng ngày, như ăn uống, mặc quần áo và vệ sinh cá nhân. Họ trở nên phụ thuộc hoàn toàn vào người chăm sóc.

4. Các giai đoạn phát triển của bệnh Alzheimer

Bệnh Alzheimer tiến triển theo ba giai đoạn chính:

Mức độ nhẹ

Ở giai đoạn này, người bệnh bắt đầu gặp khó khăn trong một số hoạt động hàng ngày, nhưng họ vẫn có khả năng tự chăm sóc bản thân trong nhiều tình huống. Các triệu chứng chính bao gồm:

• Mất nhiều thời gian hơn bình thường để thực hiện công việc hàng ngày
• Khó khăn trong việc xử lý tiền bạc và thanh toán hóa đơn
• Đi lang thang hoặc dễ bị lạc
• Thay đổi tính cách và hành vi như dễ cáu gắt, bực tức,... 

Mức độ trung bình

Ở giai đoạn này, người bệnh có các vấn đề nghiêm trọng hơn về ngôn ngữ, nhận thức và khả năng ra quyết định. Những thay đổi bao gồm:

• Mất trí nhớ nghiêm trọng: Người bệnh không chỉ quên các sự kiện gần đây mà còn gặp khó khăn trong việc nhớ lại các sự kiện xa hơn, chẳng hạn như những kỷ niệm quan trọng trong đời.
• Khó khăn trong việc nhận ra bạn bè và người thân
• Không có khả năng học những điều mới
• Khó khăn trong việc thực hiện các công việc hàng ngày có nhiều giai đoạn như mặc quần áo hoặc nấu ăn.
• Người bệnh có thể trở nên bốc đồng, đưa ra những quyết định hoặc hành động không suy nghĩ trước.
• Xuất hiện các triệu chứng ảo giác và hoang tưởng

Mức độ nặng

Trong giai đoạn này, bệnh nhân Alzheimer mất hoàn toàn khả năng tự chăm sóc và phụ thuộc hoàn toàn vào người khác. Những đặc điểm chính bao gồm:

• Người bệnh không thể giao tiếp một cách có ý nghĩa với những người xung quanh. Họ có thể không hiểu và cũng không thể bày tỏ những nhu cầu cơ bản.
• Phụ thuộc hoàn toàn vào sự chăm sóc của người khác trong mọi khía cạnh của cuộc sống, bao gồm ăn uống, tắm rửa, và vệ sinh cá nhân.
• Bệnh nhân thường nằm liệt giường và không thể di chuyển mà không có sự trợ giúp của người chăm sóc​

5. Chẩn đoán bệnh Alzheimer

Việc chẩn đoán bệnh Alzheimer dựa trên sự kết hợp giữa các dấu hiệu lâm sàng, các bài kiểm tra nhận thức và các phương pháp chẩn đoán hiện đại, bao gồm:

Khám lâm sàng và tiền sử bệnh

Bác sĩ sẽ hỏi bệnh nhân và người thân về các triệu chứng của họ, bao gồm các vấn đề về trí nhớ, khả năng thực hiện các hoạt động hàng ngày và những thay đổi về hành vi. Tiền sử gia đình cũng có thể giúp xác định nguy cơ di truyền của bệnh Alzheimer.

Trong quá trình khám lâm sàng, bác sĩ cũng sẽ kiểm tra khả năng giữ thăng bằng, sự phối hợp và các phản xạ của bệnh nhân. Các vấn đề về thăng bằng hoặc sự phối hợp có thể là dấu hiệu của bệnh lý thần kinh hoặc các vấn đề khác liên quan đến não bộ.

Kiểm tra trí nhớ và nhận thức

Đây là bước đầu tiên và quan trọng trong quá trình chẩn đoán. Các bài kiểm tra nhận thức được sử dụng để đánh giá khả năng suy nghĩ, lý luận và ghi nhớ của bệnh nhân. Các bài kiểm tra này có thể bao gồm:

Chụp ảnh não (CT scan và MRI)

Chụp CT và MRI được sử dụng để phát hiện các dấu hiệu thay đổi cấu trúc trong não. Các phương pháp này giúp bác sĩ xác định các vấn đề như teo não, đặc biệt là trong vùng hippocampus (vùng não quan trọng cho trí nhớ) – một dấu hiệu đặc trưng của bệnh Alzheimer. Ngoài ra, các kỹ thuật này cũng giúp loại trừ các nguyên nhân khác như u não, đột quỵ hoặc tụ máu.

Chụp cắt lớp phát xạ Positron (PET scan)

Chụp PET có thể cung cấp hình ảnh chi tiết về chức năng hoạt động của não. Các công nghệ PET scan sử dụng chất đánh dấu để tìm kiếm sự tích tụ của mảng amyloid và protein tau trong não, hai dấu hiệu đặc trưng của bệnh Alzheimer. Sự hiện diện của những protein này giúp củng cố chẩn đoán Alzheimer.

Xét nghiệm di truyền

Xét nghiệm di truyền không phải là bước bắt buộc nhưng có thể được thực hiện để xác định nguy cơ mắc bệnh Alzheimer, đặc biệt ở những người có tiền sử gia đình mắc bệnh. Một trong những xét nghiệm phổ biến là tìm kiếm sự hiện diện của gen APOE-e4, một yếu tố di truyền có liên quan đến nguy cơ phát triển bệnh Alzheimer cao hơn. Tuy nhiên, việc mang gen này không đồng nghĩa với việc chắc chắn mắc bệnh.

Xét nghiệm dịch não tủy

Xét nghiệm dịch não tủy giúp phát hiện sự tích tụ của các protein liên quan đến Alzheimer, bao gồm amyloid-beta và tau. Đây là các dấu hiệu sinh học đặc trưng cho bệnh Alzheimer. Mặc dù xét nghiệm này không phổ biến trong chẩn đoán hàng ngày, nhưng nó có thể cung cấp thông tin hữu ích để chẩn đoán ở những trường hợp nghi ngờ.

6. Điều trị bệnh Alzheimer

Hiện nay, chưa có phương pháp điều trị dứt điểm cho bệnh Alzheimer. Tuy nhiên, các phương pháp điều trị hiện tại giúp làm giảm triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh.

Điều trị bệnh Alzheimer mức độ nhẹ đến trung bình

Trong giai đoạn nhẹ đến trung bình, các loại thuốc ức chế cholinesterase được khuyến cáo sử dụng. Các loại thuốc này có tác dụng giúp tăng cường sự dẫn truyền thần kinh bằng cách ngăn chặn sự phân hủy của acetylcholine, một chất quan trọng trong việc truyền tín hiệu giữa các tế bào thần kinh. Những loại thuốc điển hình bao gồm:

• Razadyne® (galantamine)
• Exelon® (rivastigmine)
• Aricept® (donepezil)

Những loại thuốc này giúp làm chậm sự phát triển của triệu chứng như mất trí nhớ và giúp kiểm soát các rối loạn hành vi trong một khoảng thời gian nhất định. Tuy nhiên, khi bệnh tiến triển, tác dụng của các loại thuốc này sẽ giảm dần do não bộ sản xuất ngày càng ít acetylcholine​

Điều trị bệnh Alzheimer mức độ trung bình đến nặng

Trong giai đoạn này, bệnh nhân thường được điều trị bằng thuốc đối kháng N-methyl D-aspartate (NMDA), nhằm điều chỉnh lượng glutamate, một chất hóa học quan trọng liên quan đến trí nhớ và học tập. Quá nhiều glutamate có thể gây tổn thương tế bào thần kinh, và việc sử dụng thuốc NMDA giúp làm giảm các triệu chứng liên quan đến sự suy giảm nhận thức và hành vi, cho phép bệnh nhân duy trì một số chức năng hàng ngày trong thời gian dài hơn.

Một số thuốc đối kháng NMDA phổ biến:

• Namenda® (memantine): Giúp điều chỉnh lượng glutamate, giảm tác động của glutamate dư thừa gây chết tế bào não.
• Namzaric®: Sự kết hợp giữa memantine và donepezil, được FDA phê duyệt để điều trị Alzheimer mức độ trung bình đến nặng.

Thuốc đối kháng NMDA thường được sử dụng kết hợp với thuốc ức chế cholinesterase để tối ưu hiệu quả điều trị​

Điều trị trầm cảm và lo âu ở bệnh nhân Alzheimer

Trầm cảm và rối loạn lo âu là các triệu chứng phổ biến ở bệnh nhân Alzheimer. Những triệu chứng này xuất hiện ngay từ giai đoạn đầu và có thể làm suy giảm thêm trí nhớ, khả năng xã hội và khả năng tự chăm sóc của bệnh nhân.

Phương pháp điều trị bao gồm sự kết hợp của thuốc chống trầm cảm SSRI và benzodiazepin ở liều thấp. Những loại thuốc thường được kê toa bao gồm:

• Sertralin (SSRI)
• Paroxetin (SSRI)
• Bromazepam (benzodiazepin)
• Clonazepam (benzodiazepin)

Các loại thuốc này giúp kiểm soát các triệu chứng lo âu và trầm cảm, cải thiện chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân

Điều trị hoang tưởng và ảo giác trong bệnh Alzheimer

Hoang tưởng và ảo giác là triệu chứng phổ biến trong Alzheimer, thường làm gia tăng sự suy giảm chức năng nhận thức và gây căng thẳng cho cả bệnh nhân lẫn người chăm sóc. Điều trị loạn thần bao gồm sử dụng thuốc an thần không biệt định và benzodiazepin để kiểm soát tình trạng loạn thần kéo dài.

Một số loại thuốc an thần và liều lượng phổ biến:

• Olanzapin (5mg/ngày)
• Quetiapine (200-400mg/ngày)
• Risperidon (2-4mg/ngày)
• Bromazepam hoặc Clonazepam: Giúp giảm lo âu và giảm tác dụng phụ của thuốc an thần, duy trì sự ổn định tâm lý cho bệnh nhân

7. Cách chăm sóc người bệnh Alzheimer

Chăm sóc người bệnh Alzheimer đòi hỏi sự kiên nhẫn, hiểu biết và sự chăm sóc đặc biệt từ gia đình và người chăm sóc chuyên nghiệp. Do bệnh Alzheimer là một bệnh thoái hóa thần kinh tiến triển, bệnh nhân sẽ cần sự hỗ trợ ngày càng nhiều hơn khi bệnh tiến triển. Dưới đây là những phương pháp chăm sóc người bệnh Alzheimer phù hợp với từng giai đoạn của bệnh:

Chăm sóc người bệnh giai đoạn nhẹ

Ở giai đoạn này, người bệnh vẫn có khả năng tự chăm sóc bản thân trong một số hoạt động hàng ngày, nhưng họ bắt đầu gặp khó khăn với trí nhớ và khả năng lập kế hoạch. Một số biện pháp chăm sóc bao gồm:

• Thiết lập môi trường an toàn: Người bệnh Alzheimer ở giai đoạn này có thể dễ bị lạc hoặc quên vị trí của đồ vật. Do đó, cần thiết lập một môi trường sống an toàn với những vật dụng dễ tìm và loại bỏ những vật nguy hiểm có thể gây tai nạn, chẳng hạn như các vật sắc nhọn hoặc ổ cắm điện.
• Hỗ trợ về trí nhớ: Người bệnh Alzheimer thường quên những việc cần làm hoặc quên những sự kiện gần đây. Cách tốt nhất để hỗ trợ là ghi chú hoặc sử dụng các phương tiện nhắc nhở (như lịch hoặc đồng hồ hẹn giờ) để giúp người bệnh dễ dàng theo dõi các hoạt động hàng ngày.
• Khuyến khích tham gia các hoạt động trí tuệ: Tăng cường tham gia các hoạt động kích thích não bộ, như đọc sách, chơi cờ, giải đố, có thể giúp người bệnh duy trì khả năng nhận thức lâu hơn. Những hoạt động này giúp rèn luyện trí nhớ và kỹ năng tư duy.

Chăm sóc người bệnh giai đoạn trung bình

Trong giai đoạn này, người bệnh bắt đầu mất khả năng thực hiện các hoạt động hàng ngày và cần sự trợ giúp trong việc ăn uống, mặc quần áo và chăm sóc cá nhân. Một số biện pháp chăm sóc cụ thể bao gồm:

• Hỗ trợ người bệnh trong các hoạt động hàng ngày: Người bệnh sẽ gặp khó khăn trong việc ăn uống, mặc quần áo và vệ sinh cá nhân. Người chăm sóc cần phải hỗ trợ hoặc thực hiện những nhiệm vụ này thay cho bệnh nhân. Điều quan trọng là duy trì một môi trường an toàn, tạo điều kiện để người bệnh có thể thực hiện các hoạt động cơ bản một cách độc lập trong khả năng của họ.
• Đảm bảo dinh dưỡng hợp lý: Người bệnh Alzheimer thường gặp khó khăn trong việc ăn uống do mất cảm giác thèm ăn hoặc quên ăn. Đảm bảo một chế độ dinh dưỡng lành mạnh và dễ tiêu hóa là cần thiết. Người chăm sóc nên cung cấp các bữa ăn nhỏ, giàu dinh dưỡng và chú ý đến việc bổ sung nước thường xuyên cho bệnh nhân.
• Quản lý hành vi thất thường: Ở giai đoạn này, người bệnh có thể bắt đầu biểu hiện các hành vi thất thường như lo âu, hoang tưởng hoặc ảo giác. Người chăm sóc cần kiên nhẫn, tránh tranh luận hoặc đe dọa và thay vào đó tập trung vào việc xoa dịu cảm xúc của bệnh nhân. Đôi khi, chỉ cần thay đổi môi trường hoặc giúp người bệnh thoải mái hơn có thể làm giảm bớt các hành vi này.

Chăm sóc người bệnh giai đoạn nặng

Trong giai đoạn cuối của bệnh Alzheimer, người bệnh sẽ mất khả năng tự chăm sóc hoàn toàn và cần sự trợ giúp toàn diện từ người chăm sóc. Các biện pháp chăm sóc chính bao gồm:

• Chăm sóc toàn diện: Người bệnh không còn khả năng thực hiện các hoạt động cơ bản như ăn uống, đi lại, hoặc vệ sinh cá nhân. Người chăm sóc sẽ phải chịu trách nhiệm hoàn toàn cho các hoạt động này. Nếu bệnh nhân bị liệt giường, cần thay đổi vị trí nằm của bệnh nhân thường xuyên để tránh loét da do áp lực. Cần kiểm tra da bệnh nhân để phát hiện và điều trị sớm các vết loét nếu có.
• Chăm sóc dinh dưỡng: Người bệnh có thể không thể tự ăn uống, do đó cần hỗ trợ cho ăn hoặc thậm chí dùng ống ăn trong các trường hợp nặng. Cung cấp các bữa ăn mềm, dễ tiêu và đảm bảo đủ dinh dưỡng cho người bệnh.
• Tạo môi trường an toàn và yên tĩnh: Tạo ra một môi trường yên tĩnh, ổn định và thoải mái là cần thiết để giúp người bệnh giảm bớt căng thẳng. Tránh những tiếng ồn lớn và đèn sáng quá mức, và thiết lập các điều kiện tối ưu để người bệnh nghỉ ngơi và ngủ đủ giấc.

8. Một số câu hỏi thường gặp

Khi tìm hiểu về bệnh Alzheimer cấp, có nhiều câu hỏi được đặt ra. Sau đây là phần giải đáp của chuyên gia tâm lý về một số thắc mắc thường gặp xoay quanh căn bệnh này. 

Ai có nguy cơ cao mắc bệnh Alzheimer?

Nguy cơ mắc bệnh Alzheimer tăng cao đối với những người trên 65 tuổi, có tiền sử gia đình mắc bệnh, hoặc mang gen APOE-e4. Lối sống ít vận động, hút thuốc lá và bệnh lý tim mạch cũng là những yếu tố nguy cơ.

Bệnh Alzheimer có chữa khỏi được không?

Hiện tại, bệnh Alzheimer chưa có phương pháp chữa khỏi hoàn toàn. Tuy nhiên, các phương pháp điều trị có thể làm chậm quá trình tiến triển của bệnh và cải thiện chất lượng cuộc sống của người bệnh.

Bệnh Alzheimer khác với sa sút trí tuệ như thế nào?

Alzheimer là một loại bệnh gây ra sa sút trí tuệ, chiếm khoảng 60-80% các trường hợp. Sa sút trí tuệ là một thuật ngữ chung chỉ sự suy giảm khả năng nhận thức, trong khi Alzheimer là nguyên nhân phổ biến nhất gây ra tình trạng này.

Bệnh Alzheimer có di truyền không?

Bệnh Alzheimer có yếu tố di truyền, đặc biệt là đối với những người có tiền sử gia đình mắc bệnh. Gen APOE-e4 làm tăng nguy cơ phát triển bệnh, nhưng không phải tất cả những người mang gen này đều mắc bệnh.

Người trẻ có thể mắc bệnh Alzheimer không?

Mặc dù bệnh Alzheimer thường xảy ra ở người trên 65 tuổi, nhưng khoảng 5% các trường hợp Alzheimer xảy ra ở người dưới 65 tuổi, gọi là Alzheimer khởi phát sớm. Nguyên nhân của Alzheimer khởi phát sớm thường liên quan đến yếu tố di truyền.

Người bệnh Alzheimer có thể sống được bao lâu sau khi chẩn đoán?

Tuổi thọ của người bệnh Alzheimer thường kéo dài từ 3 đến 10 năm sau khi chẩn đoán, tùy thuộc vào giai đoạn phát hiện bệnh và tình trạng sức khỏe của từng người. Một số trường hợp có thể sống lâu hơn nếu được chăm sóc tốt.

Khi nào nên đi khám bác sĩ nếu có triệu chứng Alzheimer?

Nếu bạn hoặc người thân bắt đầu xuất hiện các triệu chứng như mất trí nhớ, khó khăn trong việc lập kế hoạch hoặc phán đoán, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để được chẩn đoán sớm.

Bệnh Alzheimer là một trong những thách thức lớn nhất đối với y học hiện đại. Mặc dù chưa có phương pháp chữa khỏi, việc phát hiện sớm và điều trị kịp thời có thể giúp cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh. Với sự tiến bộ của nghiên cứu y khoa, hy vọng rằng trong tương lai, các phương pháp điều trị mới sẽ mang lại hy vọng cho hàng triệu người mắc bệnh Alzheimer trên toàn thế giới.