Những điều cần biết về rối loạn nhân cách chống đối xã hội

1. Bệnh rối loạn nhân cách chống đối xã hội là gì?

Bệnh rối loạn nhân cách chống đối xã hội (được dịch từ tên tiếng Anh là Antisocial Personality Disorder, thường viết tắt bằng ASPD - ghép các chữ đầu tiên trong của bệnh trong tiếng Anh) hay còn được biết đến với tên gọi Rối loạn phản xã hội. 

Bệnh rối loạn nhân cách chống đối xã hội là một loại rối loạn nhân cách mãn tính với đặc điểm biểu hiện là luôn có những kiểu suy nghĩ, nhìn nhận tình huống, sự kiện, sự việc hay mọi chuyện diễn ra xung quanh theo hướng tiêu cực và không bình thường. Đặc biệt, bệnh nhân luôn có tư tưởng và được thôi thúc phải chống lại và phản kháng, phá hoại kịch liệt và triệt để. 

Đây cũng là bệnh được xếp loại là một trong các bệnh tâm lý tiêu cực và không quá thường xuyên bắt gặp ở người bình thường. Người mắc bệnh thường xuyên vi phạm pháp luật, quy tắc, kỷ cương trong cộng đồng, tập thể, xã hội. 

Theo thống kê của hiệp hội tâm thần Hoa kỳ, bệnh rối loạn nhân cách chống đối xã hội thường xuất hiện chủ yếu ở các đối tượng có hành vi phạm tội (chiếm 75% tù nhân được chẩn đoán mắc bệnh lý này ở thế kỷ 20). 

Bệnh thường xuất hiện ở người bệnh trong độ tuổi trưởng thành, bắt đầu sớm từ lứa tuổi vị thành niên và dậy thì. Rối loạn nhân cách chống đối xã hội xuất hiện ở nam giới nhiều hơn nữ giới. Tại Hoa Kỳ, 3% nam giới và 2% nữ giới trên tổng dân số có biểu hiện của bệnh.

2. Dấu hiệu bệnh rối loạn nhân cách chống đối xã hội

Bệnh rối loạn nhân cách chống đối xã hội thường xuất hiện ở những người có xu hướng sẽ hoặc đã phạm tội. 

Những nhà nghiên cứu tâm lý đã chỉ ra các dấu hiệu phổ biến và thường xuyên xuất hiện nhất ở người bệnh như sau:

• Bệnh nhân thường ít khi quan tâm đúng sai. Hay nói một cách khác, người bị rối loạn nhân cách chống đối xã hội thường không có khái niệm đúng sai trong mọi chuyện. Họ luôn làm theo ý họ với chiều hướng chống đối, tiêu cực.
• Thường xuyên nói sai sự thật và lừa dối xung quanh. Họ tin tưởng vào các hành vi chống đối nên bệnh nhân thường xuyên tạc nguyên tắc.
• Luôn suy nghĩ những tưởng sai trái, lập mưu kế để điều khiển người khác theo tư muốn của họ.
• Có hành vi, thái độ, tư tưởng chống đối xã hội, vi phạm pháp luật.
• Thường xuyên có hành vi, hành động, việc làm bốc đồng.
• Thái độ cư xử không đúng mực với mọi người, đe dọa, dọa nạt, uy hiếp người khác, đặc biệt là có hành vi đối xử tàn bạo với trẻ em và phụ nữ.
• Không bao giờ có cảm giác hối hận về các việc mà bản thân mình đã thực hiện. Bởi vì họ không có nhận thức về việc đúng hay sai nên dù có bị phán xét hay khiển trách thì họ cũng sẽ luôn nghĩ bản thân họ làm đúng.
• Thường xuyên bị kích động trong cuộc sống trước bất kỳ tin tức, sự việc nào diễn ra.

• Thiếu đức tính trung thực, chân thành trong công việc, vô trách nhiệm với mọi chuyện cả kể việc của bản thân họ.
• Những người mắc bệnh thường là những người thuộc tầng lớp thấp kém, tệ nạn trong xã hội. Họ thường là những người có điều kiện kinh tế tài chính kém và họ đổ lỗi mọi hành vi, việc làm tồi tệ của bản thân là do vấn đề đó đem lại.

Tùy vào thời điểm khác nhau cũng như độ tuổi khác nhau của bệnh nhân mà đặc điểm cường độ, tần suất triệu chứng, biểu hiện của bệnh có sự thay đổi. Tuy nhiên, bệnh thường xuất hiện đỉnh điểm ở lứa tuổi từ 15 - 20 và có xu hướng giảm dần mức độ khi bệnh nhân trưởng thành hơn. 

Tuy có các dấu hiệu của bệnh như thế nhưng các bệnh nhân vẫn có thể sinh hoạt bình thường trong cộng đồng và càng có độ tuổi trưởng thành thì khả năng gây sai lầm và hậu quả của các hành vi mà họ thực hiện với xã hội có xu hướng giảm mức độ nghiêm trọng. 

3. Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ gây bệnh

Hiện nay vẫn chưa tìm ra chính xác nguyên nhân cụ thể gây ra bệnh rối loạn nhân cách chống đối xã hội. Tuy nhiên, nhiều kết quả nghiên cứu phân tích hành vi, nhận thức và tâm lý người bệnh cho thấy các nguyên nhân gây bệnh và yếu tố nguy cơ như được nêu dưới đây: 

3.1. Nguyên nhân gây bệnh

Tính cách của con người là sự tổ hợp chung của tất cả suy nghĩ, hành vi và cảm xúc của họ đối với tất cả mọi người xung quanh. Đó là sự biểu hiện của bản thân họ khi đối diện, hiểu và liên hệ thế giới bên ngoài vào trong trí não của mình. 

Tính cách của con người được hình thành chủ yếu và nền tảng từ rất sớm (từ khi còn thơ ấu) và bị ảnh hưởng bởi những điều kiện sau: 

Kiểu gen của gia đình và những chiều hướng trong các mối quan hệ gần gũi

• Đây đều là những khía cạnh của tính cách của con người được hình thành do sự tác động của bố mẹ và gia đình. Kiểu gen và chiều hướng tạo nên khí chất cho mỗi người, là do bản chất của môi trường nuôi dưỡng lên người đó. 

Môi trường và hoàn cảnh sinh sống

• Môi trường mà một người trưởng thành theo thời gian. Ở đó bao gồm các sự kiện, sự việc, sự vật, con người,... Đây cũng là một phần trong bản chất của quá trình nuôi dạy một con người. 

• Thường xuất hiện ở những người có điều kiện, môi trường nuôi dưỡng kém, thiếu thốn tình thương yêu, sự thấu hiểu. Ngoài ra, một số thương tổn có tính di truyền cũng gây ra ảnh hưởng tương đối lớn với tính cách của mỗi người. 
• Môi trường và điều kiện nuôi dạy một con người có ảnh hưởng vô cùng lớn tới tính cách và quyết định người đó có thể có những hành vi của bệnh rối loạn nhân cách chống đối xã hội hay không. 
• Sự thấu hiểu, đồng cảm và sẻ chia, cách hướng dẫn để đối mặt, giải quyết sự việc, tình huống hàng ngày là nhân tố quan trọng trong việc hình thành nhận thức và hành vi. 

3.2. Yếu tố nguy cơ

Mặc dù những nguyên nhân chính xác của bệnh chưa được xác định cụ thể, nhưng một số yếu tố được xem là đem lại nguy cơ cao gây ra bệnh rối loạn nhân cách chống đối xã hội như: 

• Đã được chẩn đoán mắc các hội chứng hoặc chứng bệnh tâm lý, đặc biệt là các loại rối loạn tâm lý và hành vi
• Tiền sử gia đình có rối loạn nhân cách chống đối xã hội hoặc các bệnh về tâm thần khác
• Bị tổn thương trong quá khứ, từng bị bạo hành, ngược đãi, lạm dụng từ thời còn thơ ấu
• Gia đình không hòa thuận, hạnh phúc từ ngày còn nhỏ. Thậm chí có sự thay đổi và hỗn loạn từ quá khứ đến hiện tại
• Thiếu thốn tình cảm gia đình, bạn bè, người thân. 

4. Phòng tránh bệnh rối loạn nhân cách chống đối xã hội

Rối loạn nhân cách chống đối xã hội là một chứng bệnh xuất phát từ chính suy nghĩ và ý tưởng của người mắc bệnh nên khó có thể tìm ra được cách nào để chắc chắn có thể ngăn ngừa bệnh. 

Các nhà nghiên cứu về tâm lý và bệnh thần kinh vẫn đang cần phải cố gắng để xác định được các nguy cơ cũng như yếu tố được cho là nguyên nhân gây ra chứng bệnh này. Từ các kết quả điều tra đó mới có thể đưa ra biện pháp phòng tránh thích hợp. 

Dưới đây là một số cách có thể giúp các gia đình trong việc nuôi dưỡng, chăm sóc con cái từ nhỏ để tính cách phát triển một cách lành mạnh và tránh xa nguy cơ mắc bệnh rối loạn nhân cách chống đối xã hội: 

• Gia đình nên yêu thương, chăm sóc và hiểu con cái và mọi thành viên trong gia đình nên có thói quen chia sẻ cho nhau về cuộc sống cũng như công việc, sự kiện diễn ra.
• Nên có nền tảng gia đình và sự giáo dục tốt nhất để mỗi người không cảm thấy thiếu thốn và lạc lõng trong chính thế giới của họ.
• Khuyến khích vận động lành mạnh và luôn biết cách yêu thương mọi người, mọi sự vật.
• Mỗi người nên có kế hoạch và tư tưởng sống lành mạnh và tận hưởng. Tránh việc để bản thân quá áp lực hoặc ám ảnh với bất kỳ sự việc nào xảy ra trong cuộc sống.

5. Tác hại của bệnh rối loạn nhân cách chống đối xã hội

Rối loạn nhân cách chống đối xã hội là một chứng bệnh khá nguy hiểm, nó có ảnh hưởng không chỉ tới bản thân người bệnh mà còn có tác động không nhỏ tới nhiều người xung quanh họ. Một số tác hại của bệnh thường gặp là: 

Với bản thân người mắc bệnh:

• Luôn ám ảnh và tức giận, chống đối, có tư tưởng không thoải mái trong cuộc sống.
• Bị xa lánh nếu bản thân họ có những hành vi và biểu hiện chống đối và gây hại với người khác.
• Khó hòa nhập với cộng đồng.
• Khó khăn trong việc kiểm soát công việc và hoàn thành các mục tiêu.
• Làm tăng tỉ lệ hoặc làm nghiêm trọng hơn bệnh trầm cảm và các bệnh tâm lý khác.
• Lo lắng bồn chồn, có thể có suy nghĩ và thực hiện hành vi tự tử.

Với mọi người xung quanh:

• Người bệnh có thể có những hành vi gây rối, là tổn thương cả về thể chất và tinh thần.
• Những hành vi phạm tội của bệnh nhân gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới đời sống của xã hội. Họ gây rối trật tự xã hội và thậm chí có thể đem đến những ảnh hưởng không thể khắc phục được.
• Ngược đãi trẻ em và phụ nữ.
• Có tư tưởng và hành vi tình dục nguy hiểm với người xung quanh như hiếp dâm, ấu dâm,...
• Phạm tội nhiều lần, rượu chè, chất kích thích.

6. Khám bệnh rối loạn nhân cách chống đối xã hội

Khi bác sĩ có phán đoán đối với người bệnh và cho rằng có mức chứng bệnh rối loạn nhân cách chống đối xã hội, họ thường tiến hành các thử nghiệm và xét nghiệm y khoa và tâm lý chung để kiểm tra. 

Các thủ thuật này có thể hỗ trợ bác sĩ loại bỏ các vấn đề mà triệu chứng của bệnh nhân liệt kê. 

Khám lâm sàng: Ở bước này, bệnh nhân chỉ cần thực hiện các bài kiểm tra dấu hiệu ban đầu nhưng quan trọng như nhịp tim, thân nhiệt, huyết áp và các chỉ số về chiều cao, cân nặng.

Cận lâm sàng: Thực hiện các xét nghiệm kiểm tra công thức máu toàn phần, sàng lọc kiểm tra tình trạng sử dụng chất kích thích và kiểm tra chức năng của tuyến giáp cho bệnh nhân.

Đánh giá tâm lý

• Hỏi bệnh nhân về những suy nghĩ, cảm xúc và cách hành xử trong các mối quan hệ gia đình, bạn bè và xã hội. Đặt tình huống để bệnh nhân đưa ra cách giải quyết. 
• Hỏi thăm về các dấu hiệu bệnh, mức độ và tính chất nghiêm trọng của các dấu hiệu đó. Đồng thời bác sĩ cũng thường đặt câu hỏi về ý nghĩ tự tử, gây hại, phá hoại của bệnh nhân.

Nêu rõ các loại rối loạn nhân cách

• Bởi vì trong nhiều trường hợp khó có thể xác định những biểu hiện được nhắc đến là triệu chứng của rối loạn nhân cách chống đối phản xã hội. Chính vì vậy mà bác sĩ cần phân tích để nhận định những dấu hiệu đó có ảnh hưởng đến bản thân người bệnh, đến xã hội và xung quanh như thế nào. 
• Có nghĩa là cần bám vaog các hành vi và suy nghĩ của họ có tác động tới xung quanh nhưng họ không hề nhận thức được hay có những suy nghĩ hối hận. 

Tiêu chuẩn để chẩn đoán bệnh

Tuân theo các nguyên tắc chẩn đoán bệnh được liệt kê trong cuốn “Hướng dẫn chẩn đoán và thống kê về bệnh rối loạn tâm thần”. Hướng dẫn này được công bố với mục đích giúp các nhà tâm lý học có những gốc rễ cụ thể trong chẩn đoán các bệnh rối loạn tâm thần. 

Tiêu chí về triệu chứng để chẩn đoán rối loạn nhân cách chống đối xã hội cơ bản là: 

• Lứa tuổi từ 15 đến trên 20. Trong đó, trước 18 tuổi là các biểu hiện của rối loạn hành vi
• Vi phạm pháp luật nhiều lần
• Lừa dối, lừa gạt người khác
• Không cảm thấy hối hận trước bất kỳ hành vi sai trái của bản thân
• Tích cực và hiếu chiến, dễ bị kích động tham gia các cuộc tấn công, chiến đấu tiêu cực
• Hành động bốc đồng và không lập kế hoạch trước

Bác sĩ thường sẽ phải thu thập các dấu hiệu hành vi trong cuộc sống hàng ngày để chẩn đoán và kết luận về bệnh rối loạn nhân cách chống đối phản xã hội. 

Tuy nhiên cần cẩn trọng bảo vệ bản thân mình vì những người mắc bệnh này sẽ gây cản trở thậm chí là làm tổn thương nhân viên y tế khi trong quá trình khám bệnh. 

7. Điều trị rối loạn nhân cách chống đối xã hội

Rối loạn nhân cách chống đối xã hội rất khó để điều trị bởi vì bản thân họ không muốn điều trị cũng như họ nghĩ rằng họ không cần phải tiếp nhận điều trị. Chính vì vậy phương pháp được bộc lộ rằng có ưu điểm và hiệu quả nhất là can thiệp tâm lý bệnh nhân. 

Đồng thời người mắc bệnh cũng cần được quan tâm và điều trị các bệnh khác như trầm cảm, bệnh về tuyến giáp, lo lắng bồn chồn. 

7.1. Tâm lý trị liệu

Như đã đề cập ở trên, người bệnh thường có xu hướng từ chối điều trị nên liệu pháp tâm lý trị liệu hiện nay vẫn là biện pháp chính để chữa bệnh rối loạn nhân cách chống đối xã hội. 

Tâm lý trị liệu là một thuật ngữ chung chỉ các biện pháp can thiệp để chữa lành các tổn thương về tâm lý, tâm thần. Các biện pháp được bao gồm trong tâm lý trị liệu là:

Liệu pháp nhận thức và hành vi

• Đây là biện pháp giúp chuyên gia nhận ra các biểu hiện về hành vi và suy nghĩ không lành mạnh của bệnh nhân, từ đó can thiệp vào để tác động lên ý nghĩ và các hành động của người bệnh một cách từ từ và hiệu quả. 

Tâm lý Psychodynamic

• Đây là một cách tiếp cận bệnh nhân nhằm nâng cao nhận thức đúng đắn của họ từ đó hướng người bị rối loạn nhân cách chống đối phản xã hội có những thay đổi từ trong ý thức đến hành vi.

Psychoeducation

• Đây là liệu pháp tâm lý bằng cách tiến hành giáo dục, giảng dạy tất cả các khía cạnh của sự việc, điều kiện trong đó tập trung vào việc giải quyết vấn đề cho bệnh nhân. Từ đó giúp họ nhận thức con đường đúng đắn và giảm việc suy nghĩ, hành động phản kháng, chống đối. 

7.2. Điều trị bằng thuốc

Bệnh rối loạn nhân cách chống đối xã hội không có thuốc để điều trị trực tiếp. Như đã được nhắc tới, liệu pháp tâm lý là biện pháp hàng đầu và hiệu quả nhất. 

Tuy nhiên, một số loại thuốc về tâm thần được sử dụng để làm giảm các triệu chứng của bệnh nhân thường được sử dụng kết hợp trong quá trình áp dụng tâm lý trị liệu: 

• Thuốc chống trầm cảm: Sử dụng thuốc chống trầm cảm để cải thiện tâm lý, trạng thái cảm xúc của người bệnh như giận dữ, bốc đồng, lo lắng, khó chịu, buồn khổ…
• Các loại thuốc giúp ổn định tâm trạng của bệnh nhân: Là những thuốc có thể hỗ trợ bệnh nhân khi họ thấy tâm trạng thay đổi giúp người bệnh giảm bớt tính bốc đồng, thôi thúc phá hoại.
• Thuốc chống lo âu: Có tác dụng giảm kích động, lo lắng, bồn chồn, mất ngủ. 
• Thuốc chống loạn thần: Hay còn gọi là thuốc an thần kinh. Ngoài tác dụng ổn định tâm lý, thuốc có còn tác dụng giảm lo lắng, tức giận bộc phát ở bệnh nhân.

7.4. Các phương pháp điều trị thay thế

Trong quá trình chữa bệnh rối loạn nhân cách chống đối xã hội, vai trò của nhân tố xung quanh rất quan trọng và có tác động mạnh mẽ đến hiệu quả của cả liệu trình điều trị bệnh. 

Các chuyên gia tâm lý đưa ra lời khuyên đối với gia đình có người thân mắc chứng bệnh này như sau: 

• Trước tiên cần phải hiểu được người thân mình đang mắc bệnh và cố gắng nhất trong phạm vi đảm bảo an toàn để giúp họ ổn định tâm trạng và cuộc sống.
• Cần được liên lạc thường xuyên với bác sĩ điều trị cho bệnh nhân để cập nhật tiến trình cũng như được chia sẻ các cách thức trong hành vi ứng xử cho phù hợp. 
• Tự bảo vệ bản thân khi tham gia quá trình hỗ trợ trị liệu. 
• Có thể hỗ trợ bệnh nhân trong việc sắp xếp, lên kế hoạch các sự kiện quan trọng và đưa ra lời khuyên dễ nghe, dễ thực hiện để giúp họ cân bằng nhất có thể. 

Bệnh rối loạn nhân cách chống đối xã hội là bệnh tâm thần tâm lý phức tạp và khó điều trị. Nếu bạn nghi ngờ bản thân mình hay những người xung quanh bạn có các biểu hiện của bệnh rối loạn nhân cách chống đối xã hội, để chính xác bạn nên thăm khám và chữa bệnh ở các địa chỉ khám và điều trị rối loạn nhân cách chống đối xã hội uy tín.

Bài viết trên đây đã nêu một số vấn đề cơ bản nhất mà bệnh nhân và người thân có thể tham khảo và chú ý để có những kiến thức tối thiểu về bệnh. Đây đều là những thông tin cần thiết, mong rằng chúng có thể giúp ích cho quý đọc giả.