Rối loạn nhân cách phân liệt là một dạng rối loạn nhân cách ít phổ biến, nhưng ảnh hưởng nặng nề đến chất lượng cuộc sống của người mắc bệnh. Người bệnh thường có xu hướng tự cô lập mình khỏi xã hội, sống trong thế giới riêng và thiếu quan tâm đến mối quan hệ xã hội. Bài viết này sẽ cung cấp toàn bộ thông tin về chứng rối loạn nhân cách phân liệt, cùng khám phá nhé!
1. Rối loạn nhân cách phân liệt là gì?
Rối loạn nhân cách phân liệt (Schizoid Personality Disorder) là một loại rối loạn nhân cách được đặc trưng bởi sự tách biệt xã hội, thiếu hứng thú với các mối quan hệ liên cá nhân và biểu hiện cảm xúc hạn chế. Người mắc chứng này thường có xu hướng sống khép kín, tránh né tương tác xã hội và không quan tâm đến việc thiết lập hoặc duy trì các mối quan hệ thân thiết, kể cả với gia đình và bạn bè.
SPD là một rối loạn nhân cách ít phổ biến hơn so với các rối loạn khác, và tỷ lệ mắc rơi vào khoảng từ 1% đến 4% dân số, tùy thuộc vào quốc gia và khu vực. Nam giới thường có xu hướng mắc bệnh cao hơn so với phụ nữ. Điều quan trọng là nhiều người mắc SPD không tìm kiếm sự giúp đỡ hoặc điều trị, vì họ không cảm thấy có vấn đề với cách sống cô lập của mình.
2. Nguyên nhân gây ra chứng rối loạn nhân cách phân liệt
Nguyên nhân gây ra rối loạn nhân cách phân liệt chưa được hiểu rõ hoàn toàn, nhưng các nhà nghiên cứu cho rằng tình trạng này có thể liên quan đến sự kết hợp của các yếu tố sau:
Yếu tố di truyền
Yếu tố di truyền đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển rối loạn nhân cách phân liệt. Nếu một người có người thân trong gia đình (đặc biệt là cha mẹ hoặc anh chị em) mắc các rối loạn tâm lý, như tâm thần phân liệt hoặc các rối loạn nhân cách khác, thì nguy cơ họ phát triển SPD sẽ cao hơn.
Một số nghiên cứu cho thấy, các gen liên quan đến chức năng não có thể làm gia tăng nguy cơ mắc SPD. Tuy nhiên, các gen cụ thể gây ra rối loạn nhân cách phân liệt vẫn chưa được xác định rõ. Điều này cho thấy sự phức tạp của yếu tố di truyền, khi mà nó không phải là yếu tố đơn lẻ mà là kết quả của sự tương tác giữa nhiều gen khác nhau.
Yếu tố môi trường
Môi trường sống và các trải nghiệm trong thời thơ ấu đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành rối loạn nhân cách phân liệt. Những người trải qua tuổi thơ với các tình huống căng thẳng hoặc tiêu cực, chẳng hạn như bị bỏ rơi, thiếu sự quan tâm từ cha mẹ, hoặc bị bạo hành về tinh thần, dễ có nguy cơ phát triển SPD khi trưởng thành. Những trẻ em lớn lên trong môi trường thiếu sự kết nối cảm xúc và tình cảm từ người thân có thể cảm thấy bị cô lập, dần dần phát triển thành xu hướng sống khép kín và tránh xa các mối quan hệ xã hội.
Yếu tố sinh học
Dopamine là một chất dẫn truyền thần kinh quan trọng, có vai trò điều chỉnh tâm trạng và cảm xúc của con người. Sự mất cân bằng trong việc sản xuất hoặc hấp thụ dopamine có thể dẫn đến các rối loạn cảm xúc và tâm lý, bao gồm cả rối loạn nhân cách phân liệt.
Ngoài ra, các nghiên cứu về não bộ cho thấy có một số bất thường về cấu trúc não ở những người mắc SPD. Cụ thể, các vùng não liên quan đến việc kiểm soát cảm xúc và xử lý thông tin xã hội có thể không phát triển hoàn chỉnh hoặc bị suy giảm chức năng. Điều này giải thích tại sao người mắc SPD thường không thể xử lý cảm xúc hay tương tác xã hội như người bình thường.
3. Triệu chứng của rối loạn nhân cách phân liệt
Rối loạn nhân cách phân liệt có những triệu chứng rõ rệt liên quan đến cảm xúc và hành vi, cụ thể như sau:
- Tách biệt xã hội: Người bệnh thường không có nhu cầu hoặc hứng thú trong việc tạo lập và duy trì các mối quan hệ thân thiết.
- Ưa thích các hoạt động đơn độc: Họ thường chọn những hoạt động cá nhân không yêu cầu sự tham gia của người khác và cảm thấy thoải mái khi ở một mình.
- Biểu hiện cảm xúc hạn chế: Thường tỏ ra lạnh lùng, thờ ơ và ít biểu hiện cảm xúc vui, buồn hoặc giận dữ.
- Không hứng thú với hoạt động giải trí xã hội: Họ không tìm thấy niềm vui hay sự thỏa mãn trong các hoạt động tập thể, kể cả những hoạt động mà người khác thường thấy hấp dẫn.
- Thờ ơ với khen ngợi hay chỉ trích: Người mắc SPD ít bị ảnh hưởng bởi ý kiến, đánh giá từ người khác, họ không quan tâm đến việc được khen ngợi hay bị chỉ trích.
- Thiếu bạn bè thân thiết: Ngoại trừ các thành viên gia đình ruột thịt, họ thường không có bạn bè hoặc người tâm giao.
- Thiếu hứng thú tình dục: Họ ít hoặc không có sự quan tâm đến các hoạt động tình dục hoặc quan hệ gần gũi với người khác.
4. Chẩn đoán rối loạn nhân cách phân liệt
Chẩn đoán rối loạn nhân cách phân liệt thường được thực hiện bởi các chuyên gia tâm lý hoặc tâm thần dựa trên tiêu chuẩn trong DSM-5 (Sổ tay Chẩn đoán và Thống kê về Rối loạn Tâm thần). Để được chẩn đoán mắc chứng SPD, người bệnh phải biểu hiện ít nhất bốn trong số các triệu chứng dưới đây và các triệu chứng phải xuất hiện liên tục từ tuổi trưởng thành, biểu hiện trong nhiều ngữ cảnh khác nhau.
- Không mong muốn hoặc không hứng thú với các mối quan hệ gần gũi, kể cả việc trở thành một phần của gia đình.
- Hầu như luôn chọn sống cô lập, không tham gia các hoạt động xã hội.
- Ít hoặc không có hứng thú với các hoạt động tình dục với người khác.
- Hứng thú với rất ít hoặc không có hoạt động nào.
- Không có bạn thân hoặc người tâm giao, ngoại trừ các thành viên gia đình ruột thịt.
- Thờ ơ với lời khen hoặc chỉ trích từ người khác, không bị ảnh hưởng nhiều bởi ý kiến bên ngoài.
- Biểu hiện cảm xúc phẳng lặng, thiếu cảm xúc hoặc thể hiện cảm xúc một cách rất hạn chế.
Phân biệt với các rối loạn khác:
- Tâm thần phân liệt: Bệnh nhân tâm thần phân liệt thường có ảo giác hoặc hoang tưởng, trong khi người mắc SPD không có các triệu chứng loạn thần này.
- Rối loạn phân liệt cảm xúc: SPD không có các hành vi kỳ lạ hoặc niềm tin bất thường như rối loạn phân liệt cảm xúc.
- Rối loạn nhân cách tránh né: Người mắc rối loạn này tránh các mối quan hệ xã hội do sợ bị từ chối, trong khi người mắc rối loạn nhân cách phân liệt thiếu hứng thú với các mối quan hệ.
- Rối loạn phổ tự kỷ mức độ cao: Cả hai có thể biểu hiện sự tách biệt xã hội nhưng người mắc tự kỷ thường có các mẫu hành vi và sở thích hạn chế, lặp đi lặp lại và khó khăn trong giao tiếp ngôn ngữ và phi ngôn ngữ.
Xem thêm:
Rối loạn nhân cách kịch tính: Những điều bạn chưa biết
Rối loạn nhân cách phụ thuộc: Đừng để cuộc sống bị chi phối!
5. Điều trị rối loạn nhân cách phân liệt
Điều trị rối loạn nhân cách phân liệt thường gặp nhiều khó khăn vì người bệnh thường không nhận thức được vấn đề của họ hoặc không có mong muốn thay đổi. Tuy nhiên, có một số phương pháp có thể hỗ trợ cải thiện tình trạng của bệnh nhân:
Liệu pháp tâm lý
Liệu pháp tâm lý, đặc biệt là liệu pháp nhận thức hành vi (Cognitive Behavioral Therapy - CBT), là phương pháp chính để điều trị SPD. Mục tiêu của liệu pháp này là giúp bệnh nhân phát triển các kỹ năng xã hội, cải thiện khả năng giao tiếp và hiểu rõ hơn về cảm xúc của chính mình. Tuy nhiên, sự thành công của liệu pháp phụ thuộc vào việc bệnh nhân có sẵn sàng tham gia vào quá trình này hay không.
- Liệu pháp cá nhân: Tập trung vào việc giúp bệnh nhân phát triển các kỹ năng xã hội cơ bản và thay đổi suy nghĩ về các mối quan hệ xã hội.
- Liệu pháp nhóm: Thông qua các buổi giao tiếp nhóm, bệnh nhân có cơ hội rèn luyện các kỹ năng tương tác xã hội trong môi trường an toàn.
Sử dụng thuốc
Mặc dù không có thuốc đặc trị cho SPD, một số loại thuốc có thể được sử dụng để điều trị các triệu chứng kèm theo như trầm cảm, lo âu hoặc căng thẳng. Các loại thuốc chống trầm cảm và chống lo âu có thể giúp bệnh nhân kiểm soát cảm giác tách biệt và giảm bớt sự căng thẳng xã hội. Tuy nhiên, thuốc không phải là biện pháp điều trị chính cho SPD mà chỉ hỗ trợ trong một số trường hợp cụ thể.
Các biện pháp hỗ trợ khác
Ngoài liệu pháp tâm lý và thuốc, các biện pháp hỗ trợ từ gia đình, cộng đồng và bạn bè cũng rất cần thiết. Khuyến khích người bệnh tham gia các hoạt động xã hội nhẹ nhàng, dần dần giúp họ làm quen với việc tương tác và kết nối với mọi người. Tuy nhiên, điều này cần được thực hiện một cách tự nhiên và không gây áp lực cho người bệnh.
Điều trị rối loạn nhân cách phân liệt có thể cần thời gian dài và kết quả thường chậm. Bệnh nhân thường thiếu động lực để thay đổi, vì vậy việc điều trị cần phải nhẹ nhàng và dần dần giúp họ thích nghi với sự thay đổi trong môi trường xã hội.
6. Một số câu hỏi thường gặp
Dưới đây là phần trả lời của chuyên gia về một số câu hỏi thường gặp liên quan tới rối loạn nhân cách phân liệt.
SPD có thể chữa khỏi hoàn toàn không?
SPD thường không thể chữa khỏi hoàn toàn. Tuy nhiên, liệu pháp tâm lý và sự hỗ trợ từ gia đình có thể giúp giảm triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống.
Trẻ em có thể bị rối loạn nhân cách phân liệt không?
SPD thường xuất hiện từ tuổi trưởng thành, nhưng các dấu hiệu ban đầu có thể được quan sát từ thời niên thiếu, đặc biệt ở những trẻ sống cô lập và không có kết nối xã hội mạnh mẽ.
Liệu pháp tâm lý có hiệu quả với rối loạn nhân cách phân liệt không?
Liệu pháp tâm lý có thể giúp người mắc SPD học cách phát triển kỹ năng xã hội và giao tiếp. Tuy nhiên, thành công của liệu pháp phụ thuộc vào sự sẵn sàng của bệnh nhân để tham gia.
SPD có phải là một phần của rối loạn phổ tự kỷ không?
SPD không phải là rối loạn phổ tự kỷ. Mặc dù cả hai rối loạn đều có sự tách biệt xã hội, nhưng người mắc SPD không có những khó khăn về ngôn ngữ hoặc giao tiếp phi ngôn ngữ như người mắc tự kỷ.
SPD có thể dẫn đến các vấn đề tâm lý khác không?
SPD có thể đi kèm với trầm cảm hoặc lo âu do sự cô lập xã hội kéo dài và cảm giác cô đơn, nhưng hiếm khi phát triển thành các rối loạn loạn thần như tâm thần phân liệt.
Rối loạn nhân cách phân liệt là một tình trạng phức tạp, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh. Việc nhận diện và can thiệp sớm có thể giúp cải thiện tình trạng của bệnh nhân và giúp họ hòa nhập với xã hội tốt hơn. Điều quan trọng là người bệnh cần được hỗ trợ từ gia đình, cộng đồng và các chuyên gia tâm lý để đối phó hiệu quả với các triệu chứng của rối loạn này.
