Rối loạn nhân cách ranh giới là gì và những yếu tố nguy cơ gây bệnh

1. Rối loạn nhân cách ranh giới là gì?

Rối loạn nhân cách ranh giới (tiếng anh là Borderline Personality Disorder, viết tắt là BPD) là một rối loạn nhân cách gây ảnh hưởng đến cách bạn suy nghĩ và cảm nhận về bản thân và những người khác, gây ra các vấn đề hoạt động trong cuộc sống hàng ngày. Nó bao gồm các vấn đề về hình ảnh bản thân, khó quản lý cảm xúc và hành vi và các mối quan hệ không ổn định.

Rối loạn nhân cách ranh giới thường bắt đầu khi trưởng thành sớm. Tình trạng này thường tồi tệ hơn ở tuổi thanh niên và có thể dần dần tốt hơn theo tuổi tác.

Hàng năm, tỷ lệ dân số thế giới mắc chứng rối loạn nhân cách ranh giới được ước tính khoảng 1,6%, nhưng có thể lên tới 6%. 

Tại Việt Nam, tỷ lệ mắc rối loạn nhân cách ranh giới chưa con số thống kê cụ thể. Có thể ước tính khoảng từ 1,7 đến 3% trên tổng số dân, nhưng chiếm tới 15 đến 20% ở những bệnh nhân rối loạn tâm thần. 

2. Dấu hiệu bệnh rối loạn nhân cách ranh giới

Rối loạn nhân cách ranh giới ảnh hưởng tới cách suy nghĩ của bạn về bản thân, các mối quan hệ với người khác và cách cư xử của bạn. 

Rối loạn nhân cách ranh giới biểu hiện theo nhiều cách khác nhau, nhưng với mục đích chẩn đoán, các chuyên gia sức khỏe tâm thần nhóm các dấu hiệu, triệu chứng thành 9 loại chính.

Sợ bị bỏ rơi

• Những người mắc chứng BPD thường sợ hãi khi bị bỏ rơi hoặc bị bỏ mặc. Ngay cả những điều vô hại như người thân đi làm về muộn hoặc đi chơi xa vào cuối tuần cũng có thể gây ra nỗi sợ hãi dữ dội. 
• Điều này có thể thúc đẩy thực hiện những hành vi điên cuồng để giữ người kia lại gần mình. Chẳng hạn như cầu xin, níu kéo, theo dõi người thân hoặc thậm chí ngăn cản người đó rời đi. Chính điều này có xu hướng tác dụng ngược lại - khiến người khác bỏ đi.

Các mối quan hệ không ổn định

• Những người mắc chứng BPD có những mối quan hệ căng thẳng và ngắn ngủi. Các mối quan hệ của họ thường không ổn định do sự thay đổi tâm lý chóng mặt của họ từ lý tưởng hóa sang mất giá, tức giận và căm ghét.

Không rõ ràng hoặc tự thay đổi hình ảnh

• Khi mắc chứng BPD, ý thức về bản thân thường không ổn định. Đôi khi có thể cảm thấy hài lòng về bản thân, nhưng những lần khác, lại thấy ghét bản thân, hoặc thậm chí coi bản thân là xấu xa. 
• Họ thường không có một ý tưởng rõ ràng về mình là ai hoặc mình muốn gì trong cuộc sống. Do đó, họ có thể thường xuyên có những thay đổi về công việc, bạn bè, người yêu, tín ngưỡng tôn giáo, giá trị, mục tiêu. 

Hành vi bốc đồng, tự hủy hoại bản thân

• Nếu mắc chứng BPD, họ có thể tham gia vào các hành vi có hại, tìm kiếm cảm giác mạnh, đặc biệt là khi họ đang buồn. 
• Ví dụ như có thể tiêu tiền một cách điên cuồng mà họ không thể chi trả được, ăn uống vô độ, lái xe ẩu, mua sắm, quan hệ tình dục mạo hiểm hoặc lạm dụng ma túy hoặc rượu. 
• Những hành vi này có thể giúp họ cảm thấy tốt hơn trong thời điểm đó, nhưng về lâu dài chúng sẽ làm tổn thương họ và những người xung quanh.

Tự hại mình

• Những người mắc chứng BPD thường có những hành vi tự làm hại bản thân, những người xung quanh mình hoặc hình thành ý định và ý muốn tự sát. 

Cảm xúc thăng hoa tột độ

• Cảm xúc và tâm trạng không ổn định thường gặp với những người bị rối loạn nhân cách ranh giới. Những thay đổi tâm trạng này rất dữ dội, nhưng có xu hướng diễn ra khá nhanh (không giống như những thay đổi cảm xúc của bệnh trầm cảm hoặc rối loạn lưỡng cực), thường kéo dài chỉ vài phút hoặc vài giờ.

Cảm giác trống rỗng mãn tính

• Họ cảm thấy trống trải như thể có một lỗ hổng hoặc khoảng trống bên trong họ, “không có gì” hoặc “không ai cả”. Cảm giác này khiến họ không thoải mái, vì vậy cố gắng lấp đầy khoảng trống bằng những thứ như ma túy, thức ăn hoặc tình dục. 

Bùng nổ tức giận

• Họ có thể gặp khó khăn trong việc kiểm soát bản thân khi có sự thay đổi nhỏ. Họ la hét, đập phá đồ đạc. Nhưng không phải lúc nào sự tức giận cũng thể hiện ra bên ngoài, đôi khi nó là cảm xúc đấu tranh bên trong chính con người họ.

Cảm thấy nghi ngờ hoặc lạc lõng với thực tế

• Những người mắc chứng BPD thường đấu tranh với chứng hoang tưởng hoặc những suy nghĩ nghi ngờ về hành động của người khác. Khi bị căng thẳng, thậm chí có thể mất liên lạc với thực tế - một trải nghiệm được gọi là phân ly.

3. Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ gây bệnh

Cũng như các rối loạn sức khỏe tâm thần khác, nguyên nhân của rối loạn nhân cách ranh giới vẫn chưa được hiểu đầy đủ. Theo ý kiến của các chuyên gia thì bệnh do sự kết hợp của yếu tố sinh học và môi trường bên ngoài.

Những yếu tố có thể dẫn đến rối loạn này hay được nhắc đến như yếu tố di truyền, cấu tạo não bộ, môi trường bên ngoài tác động.

Di truyền học

• Rối loạn nhân cách ranh giới có thể liên quan đến yếu tố di truyền. Thành viên trong gia đình có người mắc chứng BPD có khả năng mắc bệnh cao hơn những người khác. 

Yếu tố não bộ

• Nhiều nhà nghiên cứu đã chỉ ra rằng cấu trúc và chức năng trong não của người mắc rối loạn nhân cách ranh giới có thể có những thay đổi, đặc biệt là bộ phận kiểm soát xung động và điều chỉnh cảm xúc. 
• Chẳng hạn, serotonin là một chất dẫn truyền thần kinh giúp điều chỉnh tâm trạng. Sự bất thường trong sản sinh serotonin sẽ khiến con người dễ mắc rối loạn nhân cách ranh giới.

Các tác động từ môi trường bên ngoài

• Môi trường sống ảnh hưởng lớn đến sự hình thành rối loạn nhân cách này. Chẳng hạn như từng bị lạm dụng tình dục hoặc lạm dụng thể chất, bị bỏ rơi lúc còn nhỏ, thiếu sự quan tâm của cha mẹ, người thân, hoặc phải gánh chịu những mâu thuẫn, xung đột từ môi trường bên ngoài. 
• Có trường hợp sống chung nhà với người lạm dụng chất gây nghiện hoặc có vấn đề tâm thần khác. Tất cả điều này tạo nên một chấn thương tâm lý khắc sâu và dẫn đến rối loạn nhân cách sau này. 

Những yếu tố này có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh của một người, tuy nhiên điều đó không có nghĩa là người đó sẽ phát triển rối loạn nhân cách ranh giới. Đồng nghĩa với việc những người không có các yếu tố nguy cơ này nhưng vẫn có khả năng phát triển rối loạn nhân cách ranh giới trong cuộc đời của họ.

4. Phòng bệnh rối loạn nhân cách ranh giới 

Bệnh rối loạn nhân cách ranh giới là một bệnh tâm lý có nguyên nhân chủ yếu là do cảm xúc bất ổn hoặc đã gánh chịu tổn thương tâm lý sâu sắc. 

Chính vì thế mà mỗi chúng ta nên biết các biện pháp cải thiện để tránh dẫn đến bệnh lý trầm trọng. Xin mời các bạn đọc cùng tham khảo các cách để phòng tránh rối loạn nhân cách ranh giới dưới đây:

Thay đổi và luyện tập cho bản thân mình một thói quen sinh hoạt lành mạnh và cân bằng nhất.

Đơn giản nhất là hãy cố gắng giữ cho bản thân luôn có tâm trạng vui vẻ, thoải mái, có thái độ cởi mở, hòa đồng, chân thành với mọi người. 

Điều chỉnh công việc, hoạt động sinh hoạt, học tập một cách khoa học và lành mạnh. Hạn chế tối đa áp lực cho bản thân đặc biệt là suy nghĩ viển vông, tạo ác cảm với bản thân.

Có thể tìm hiểu và vận động nhẹ nhàng hoặc theo cường độ phù hợp với khả năng của bản thân. Các loại hình và môn thể thao thường được nhiều người lựa chọn nhất là: Yoga, thể dục nhịp điệu, bơi lội, chạy bộ,...

Ngoài ra, nếu nhận thấy bản thân có các thái độ và hành vi có thể gây nguy hại đến người khác thì nên chủ động đến gặp chuyên gia tâm lý để được cho lời khuyên và cách xử lý kịp thời. 

5. Tác hại của bệnh rối loạn nhân cách ranh giới

Rối loạn nhân cách ranh giới là một chứng bệnh rối loạn tâm lý khá nghiêm trọng. Nó có thể tác động xấu đến nhiều lĩnh vực trong cuộc sống như các mối quan hệ thân thiết, công việc, trường học, gia đình, bạn bè và các hoạt động xã hội.

• Cuộc sống: Người bị rối loạn nhân cách ranh giới luôn sợ bị bỏ rơi, xa lánh. Nhưng họ không biết rằng chính những hành động của họ càng đẩy mọi người ra xa hơn.
• Học tập: Người bị bệnh này rất khó để tập trung học tập. Nhiều trường hợp phải bỏ giữa chừng và không thể tiếp tục học tập, không hoàn thành khóa học.
• Sinh hoạt: Thói quen sinh hoạt của những người này thường không ổn định. Điều đó ảnh hưởng xấu tới sức khỏe tâm sinh lý của họ.
• Gia đình, bạn bè,..: Một người có tâm trạng bất ổn định thì sẽ khó hòa đồng với lối sống tập thể. Chỉ một ánh mắt, câu nói vu vơ của người khác cũng có thể làm cho họ phát điên, có những hành động quá khích… Chính vì vậy các mối quan hệ thường trải qua nhanh chóng, ngắn gọn.

Bệnh cạnh đó, có thể mắc các chứng rối loạn sức khỏe tâm thần khác như: rối loạn lo âu, rối loạn lưỡng cực, rối loạn căng thẳng sau chấn thương, rối loạn tăng động thái chú ý...

6. Khám bệnh rối loạn nhân cách ranh giới

Cũng như các rối loạn tâm thần khác, rối loạn nhân cách ranh giới cũng gặp khó khăn trong việc chẩn đoán và điều trị do có nhiều triệu chứng chung. 

Chính vì vậy, trước tiên người bệnh phải hoàn thành một cuộc phỏng vấn kỹ lưỡng, bao gồm cả một cuộc thảo luận về các triệu chứng và hỏi về tiền sử bệnh tật của bệnh nhân và gia đình họ. Sau đó, thực hiện kiểm tra y tế cẩn thận và kỹ lưỡng để giúp loại trừ các nguyên nhân có thể gây ra các triệu chứng khác. 

Sổ tay chẩn đoán và thống kê các rối loạn tâm thần (DSM - 5) đưa ra các triệu chứng được mô tả trong phần dấu hiệu của bệnh. Một người được chẩn đoán mắc bệnh khi có ít nhất 5 trong số các tiêu chí sau:

• Điên cuồng cố gắng làm gì đó để tránh bị bỏ rơi dù vô lý hay có lý.
• Thuộc mẫu người có các mối quan hệ không bền vững, cảm thấy đối phương rất tuyệt vời, lý tưởng rồi nhanh chóng trở nên tồi tệ, thất vọng.
• Tự nhận thấy bản thân và nhận thức không ổn định.
• Có những hành động bốc đồng, gây hại cho bản thân và mọi người (trong đó có ít nhất 2 hành động tự làm tổn hại mình).
• Từng có suy nghĩ tự tử hoặc đã lên kế hoạch cho việc đó.
• Thay đổi tâm trạng thường xuyên và các trạng thái ở mức cực điểm, thường kéo dài trong vài giờ nhưng có thể kéo dài trong vài ngày hoặc hơn.
• Cảm thấy cô độc, trống trải trong khoảng thời gian dài.
• Gặp khó khăn trong việc kiểm soát cơn giận hoặc bạn tức giận vô cớ và những điều này xảy ra thường xuyên.
• Bị hoang tưởng, xa rời thực tế trong từng giai đoạn.

7. Các phương pháp điều trị rối loạn nhân cách ranh giới 

Bệnh rối loạn nhân cách ranh giới nếu không được chẩn đoán đúng và can thiệp kịp thời thì có thể sẽ mang lại hậu quả khó tưởng tượng đối với bệnh nhân và gia đình. 

Nếu tiên lượng xấu, người bệnh còn có thể thường xuyên suy nghĩ đến hành vi tự sát, thậm chí bắt tay là thực hiện việc “tự giải thoát” bản thân bởi cách làm tổn thương thân thể. 

7.1. Bệnh rối loạn nhân cách ranh giới có chữa khỏi được không?

Trước đây, nhiều chuyên gia sức khỏe tâm thần cảm thấy khó khăn trong việc điều trị chứng rối loạn nhân cách ranh giới (BPD), vì vậy họ đã đưa ra kết luận rằng chỉ có thể thực hiện được rất ít. 

Nhưng bây giờ chúng ta biết rằng BPD có thể điều trị được. Trên thực tế, tiên lượng lâu dài cho BPD tốt hơn so với trầm cảm và rối loạn lưỡng cực. Tuy nhiên, nó đòi hỏi một cách tiếp cận chuyên biệt. 

Điểm mấu chốt là hầu hết những người mắc chứng BPD đều có thể và trở nên tốt hơn và họ tiến triển khá nhanh với các phương pháp điều trị và hỗ trợ phù hợp.

7.2. Tâm lý trị liệu

Tâm lý trị liệu là phương pháp được lựa chọn đầu tiên cho người mắc chứng rối loạn nhân cách ranh giới. Phương pháp này có thể được điều trị 1:1 hoặc theo nhóm nhiều người.

Các buổi trị liệu theo nhóm do nhà trị liệu hướng dẫn có thể giúp tăng tương tác giữa những người bị rối loạn nhân cách ranh giới cách với người khác và cách thể hiện bản thân một cách thoải mái, đem lại hiệu quả điều trị.

Tuy nhiên, việc trị liệu gặp khó khăn trong việc duy trì mối quan hệ và sự tin tưởng của người bệnh với bác sĩ.

Ba ví dụ về liệu pháp tâm lý được sử dụng để điều trị rối loạn nhân cách ranh giới bao gồm:

• Liệu pháp Hành vi Biện chứng (DBT)
• Liệu pháp Hành vi Nhận thức (CBT)
• Liệu pháp Schemas 

7.3. Điều trị bằng thuốc

Rối loạn nhân cách ranh giới không thể dùng thuốc để điều trị dứt điểm được mà thuốc chỉ có tác dụng làm giảm các triệu chứng và các rối loạn đi kèm, hỗ trợ ổn định tâm lý, giảm căng thẳng lo âu. 

Bác sĩ có thể kê đơn trong trường hợp người bệnh rối loạn nhân cách ranh giới đi kèm theo trầm cảm, mất ngủ, lo âu, hoảng loạn, hoặc xuất hiện ảo giác, hoang tưởng. Những loại thuốc thường được sử dụng là thuốc an thần, thuốc chống động kinh,... như seduxen, diazepam,...

Tuy nhiên, điều bắt buộc cần lưu ý là việc dùng thuốc phải tuân theo chỉ dẫn của bác sĩ để việc điều trị có hiệu quả, giảm ảnh hưởng có hại cho sức khỏe do tác dụng không mong muốn của thuốc. Đặc biệt, tuyệt đối không lạm dụng thuốc.

7.4. Các phương pháp điều trị thay thế

Rối loạn nhân cách ranh giới thường bắt nguồn từ sự thay đổi cảm xúc, tâm trạng bất ổn như có thể trải qua các giai đoạn tức giận, trầm cảm và lo lắng dữ dội có thể kéo dài từ vài giờ đến vài ngày. Chính vì vậy, bạn đọc có thể tham khảo các phương pháp điều trị thay thế dưới đây.

Làm dịu cơn bão cảm xúc

• Cố gắng nhận thức một cách đơn giản mà không phán xét hay chỉ trích. Hãy bỏ qua quá khứ và tương lai và tập trung hoàn toàn vào khoảnh khắc hiện tại. 

Học cách kiểm soát sự bốc đồng và chịu đựng sự đau khổ

• Một khi cảm thấy tức giận hoặc điên cuồng, không có cách nào để “tự nghĩ mình” bình tĩnh thì thay vì tập trung vào suy nghĩ, hãy tập trung vào những gì bạn đang cảm thấy trong cơ thể. 
• Ví dụ tập các bài tập thể dục nhẹ nhàng hay tìm một nơi yên tĩnh và ngồi ở một vị trí thoải mái, tập trung vào hơi thở của bạn, hít thở chậm và sâu. Đây là một cách đơn giản, nhanh chóng để hãm lại sự bốc đồng, bình tĩnh và lấy lại kiểm soát. 

Cải thiện kỹ năng giao tiếp của bạn

• Hãy nói chuyện nhiều hơn, tham gia nhiều hoạt động để thấy bản thân năng động, nhiệt huyết.

Bệnh rối loạn nhân cách ranh giới là một chứng bệnh tâm lý phức tạp và có phần ảnh hưởng nhiều tới cuộc sống sinh hoạt hàng ngày của bệnh nhân và xã hội. Nếu thấy bản thân hay những người xung quanh mình có các triệu chứng bất thường như đã nêu trên thì hãy đến ngay các cơ sở uy tín để thăm khám nhé.

Bài viết hy vọng với những thông tin cơ bản nhất cung cấp trên đây, quý bạn đọc có thể có cái nhìn riêng về căn bệnh này và xây dựng cho mình lối sống tích cực, lành mạnh để tránh mắc căn bệnh này.