Liệu pháp tích hợp giác quan (SI) có thực sự tốt?

1. Rối loạn xử lý cảm giác ở trẻ tự kỷ

Một nghiên cứu năm 2009 cho thấy cứ 6 trẻ thì có 1 trẻ gặp các vấn đề về xử lý giác quan khiến trẻ gặp khó khăn trong học tập và hoạt động ở trường. Các nghiên cứu khác đã phát hiện ra rằng 66% trẻ tự kỷ và 32% trẻ có nhu cầu giáo dục đặc biệt (không mắc chứng tự kỷ) có sự khác biệt rõ ràng trong các hành vi dựa trên cảm giác.

Nhiều trẻ mắc chứng tự kỷ quá nhạy cảm hoặc kém nhạy cảm với ánh sáng, tiếng ồn và xúc giác. Trẻ có thể không chịu được âm thanh của máy hút bụi, tiếng còi xe hoặc thậm chí cần phải bị thương để nhận thức đầy đủ về cảm giác của cơ thể mình. Những khác biệt về cảm giác này được gọi là “rối loạn chức năng xử lý cảm giác” và có thể được điều trị bằng liệu pháp tích hợp giác quan.

2. Tích hợp giác quan được hiểu như thế nào?

Tích hợp giác quan là một thuật ngữ mô tả các quá trình trong não cho phép chúng ta thu thập thông tin từ 5 giác quan, sau đó sắp xếp lại và phản hồi một cách thích hợp. Hiểu một cách đơn giản, tích hợp giác quan đề cập đến việc xử lý, tích hợp và sắp xếp thông tin cảm giác từ cơ thể và môi trường.

Tích hợp giác quan rất quan trọng trong mọi hoạt động của con người, chẳng hạn như mặc quần áo, ăn uống, di chuyển, giao lưu, học tập và làm việc.

Những thông tin cảm giác nhận được từ các giác quan của con người bao gồm:

• Tầm nhìn
• Thính giác
• Khứu giác
• Vị giác
• Xúc giác
• Tiền đình (nhận thức về chuyển động, thăng bằng và phối hợp)
• Proprioception (nhận biết cơ thể và vị trí của từng bộ phận trên cơ thể)

Một ví dụ về tích hợp các giác quan là:

• Bé ngửi thức ăn khi đưa lên miệng
• Nếm thức ăn
• Cảm nhận kết cấu của thức ăn
• Xác định thực phẩm này là gì và họ có muốn sử dụng thêm không

Một số trẻ gặp khó khăn trong việc tiếp nhận và xử lý các cảm giác truyền đến. Những dấu hiệu khi gặp vấn đề về tích hợp giác quan bao gồm:

• Quá nhạy cảm hoặc kém phản ứng với chạm, chuyển động, điểm tham quan hoặc âm thanh
• Mức độ hoạt động cao hoặc thấp bất thường
• Dễ dàng bị phân tâm; kém chú ý đến nhiệm vụ
• Chậm phát triển kỹ năng nói, kỹ năng vận động hoặc thành tích học tập
• Vấn đề phối hợp; tỏ ra vụng về hoặc khó xử
• Nhận thức cơ thể kém
• Khó khăn khi học các nhiệm vụ mới hoặc tìm cách chơi với đồ chơi không quen thuộc
• Khó khăn với các tác vụ yêu cầu sử dụng cả hai tay cùng một lúc
• Dường như không có tổ chức trong hầu hết thời gian
• Khó khăn khi chuyển đổi giữa các hoạt động hoặc môi trường
• Bốc đồng hoặc thiếu kiểm soát bản thân
• Khó tự trấn tĩnh bản thân sau khi "bị thương"

Một số trẻ tự kỷ thiếu hụt chức năng xử lý giác quan sẽ tìm cách để tìm kiếm những cảm giác nhất định và tham gia vào các hành vi tự kích thích bản thân như đung đưa qua lại, đập đầu và khám phá những đồ vật không ăn được bằng miệng.

3. LIệu pháp tích hợp giác quan (SI) là gì?

Liệu pháp tích hợp giác quan (Sensory Integration – SI) được phát triển vào những năm 1970 bởi A. Jean Ayres, là một hình thức trị liệu nghề nghiệp, sử dụng các hoạt động giác quan cụ thể để giúp một đứa trẻ phản ứng thích hợp với ánh sáng, âm thanh, xúc giác, khứu giác và các giác quan khác.

Các biện pháp can thiệp có thể bao gồm đu dây, đánh răng, chơi bóng,... Liệu pháp này sẽ giúp trẻ tự kỷ tập trung tốt hơn, cải thiện hành vi và thậm chí giảm lo lắng.

4. Mục tiêu của liệu pháp tích hợp giác quan

Các mục tiêu của liệu pháp tích hợp giác quan là:

• Hỗ trợ trẻ em có vấn đề về nhận thức trong việc phân loại các thông điệp hỗn hợp.
• Tạo môi trường thúc đẩy trẻ tham gia vào các hoạt động vận dụng các giác quan.
• Xác định nhận thức giác quan cụ thể của trẻ ảnh hưởng như thế nào đến sự phát triển toàn diện về thể chất, xã hội và con người.
• Khuyến khích các hoạt động cho phép trẻ khám phá môi trường, học hỏi và phát triển các giác quan của chúng.
• Xác định và loại bỏ các rào cản do rối loạn tri giác gây ra.
• Thực hiện các phương pháp tiếp cận xử lý cảm giác mới để tổ chức nhiều cảm giác, lọc ra các kích thích cơ bản và bù đắp cho những khiếm khuyết trong nhận thức.
• Khôi phục cảm giác của trẻ về vị trí và chức năng cơ thể (còn được gọi là tiền đình và nhận thức).
• Khôi phục khả năng lập kế hoạch vận động (thực hành), vì vậy trẻ có thể tập trung vào các giác quan của mình để lập kế hoạch chuyển động, phản ứng với các chuyển động của người khác và hiểu mối quan hệ của cơ thể với không gian.

5. Lợi ích khi thực hiện liệu pháp tích hợp giác quan

Liệu pháp tích hợp giác quan được thiết kế để giúp trẻ em giải thích đầu vào của giác quan, hiểu mức độ liên quan của nó và phản ứng - đặc biệt là với những kích thích bên ngoài thường nằm ngoài tầm kiểm soát của chúng.

Lợi ích của liệu pháp tích hợp giác quan bao gồm:

• Dự đoán hành động và kết quả
• Diễn giải chính xác đầu vào cảm quan
• Tạo trạng thái cân bằng vật lý và cảm giác về không gian
• Phát triển hành vi theo hướng tích cực
• Loại bỏ nỗi sợ hãi
• Khuyến khích chơi và hòa nhập xã hội
• Giảm khả năng phòng thủ của giác quan
• Giảm sự không dung nạp các giác quan đầu vào
• Giảm phản ứng tiêu cực

Bằng cách cung cấp các chiến lược điều trị tình trạng này, nhà trị liệu giúp trẻ vượt qua những vấn đề mà ban đầu dường như không thể vượt qua được. Liệu pháp này sẽ giúp trẻ tự kỷ xây dựng khung tinh thần và thể chất trong hệ thống thần kinh của chúng để nhận thức đúng đầu vào các giác quan, điều chỉnh phản ứng của trẻ và hiểu được ý nghĩa đằng sau một kết cấu, chuyển động hoặc âm thanh cụ thể.

Cha mẹ và người chăm sóc cũng học được cách tương tác hiệu quả với con mình, giúp tăng cường đáng kể mối quan hệ với con cái nhờ liệu pháp tích hợp giác quan.

6. Cách thực hiện liệu pháp tích hợp giác quan

Liệu pháp này thường được khuyên thực hiện sớm trong quá trình phát triển của trẻ bị khiếm khuyết về giác quan.

Liệu pháp tích hợp các giác quan bắt đầu với việc đánh giá kỹ lưỡng mức độ nhạy cảm của trẻ với môi trường. Đánh giá này bao gồm cuộc phỏng vấn với cha mẹ hoặc người chăm sóc của trẻ, tiền sử sức khỏe, các xét nghiệm tiêu chuẩn và kết quả kiểm tra lâm sàng. Mục đích để xác định đâu là những khiếm khuyết trong nhận thức cảm tính của trẻ và những biện pháp can thiệp nào sẽ giúp trẻ thích nghi và phản ứng với môi trường của chúng.

Nhà trị liệu sẽ thực hiện các bài kiểm tra Tích hợp Cảm giác và Praxis (SIPT). Trong quá trình đánh giá, nhà trị liệu sẽ đánh giá:

• Định vị cơ thể trong mối quan hệ với không gian và vật thể
• Các hành vi tìm kiếm cảm giác hiện có
• Phối hợp mắt và tay
• Điều chế
• Lập kế hoạch vận động (praxis)
• Nhận thức chuyển động
• Lập kế hoạch và trình tự các hành động
• Phản ứng với xúc giác, âm thanh và kết cấu
• Hoạt động và vui chơi tự phát
• Nhận thức thị giác và chuyển động của mắt

Nhà trị liệu sẽ xác định các hoạt động khuyến khích các phản ứng có tổ chức đối với đầu vào của giác quan. Các hoạt động được thực hành theo kiểu lặp đi lặp lại và liên tục để trẻ có thể học hỏi và lưu giữ lại quá trình này. Trẻ sẽ học cách tự điều chỉnh phản ứng của mình, đạt được mức độ thoải mái với các cảm giác và hiểu cách các giác quan hoạt động theo cơ chế chung.

Liệu pháp tích hợp cảm giác thường được ngụy trang dưới dạng “niềm vui” cho đứa trẻ. Mục tiêu của liệu pháp là cho phép trẻ em khám phá trong một môi trường không bị cản trở, cho phép chúng điều chỉnh cách diễn giải và phản ứng của mình.

Ví dụ:

Một đứa trẻ không thoải mái với các bề mặt gồ ghề có thể chơi với bóng gai. Nhờ liệu pháp này, trẻ có thể làm quen với kết cấu của nó - điều này sẽ làm giảm sự khó chịu của trẻ với các cảm giác đó.

Khi một đứa trẻ bắt đầu liệu pháp tích hợp giác quan, chúng có thể nhận được quá nhiều kích thích về giác quan, dẫn đến các phản ứng có thể gây rối loạn, như bực bội, cáu gắt. Vì lý do này, nhà trị liệu - cũng như cha mẹ hoặc người chăm sóc - phải theo dõi phản ứng của trẻ để có biện pháp kháng lại những phản ứng đó.

Tóm lại, theo thời gian dài, liệu pháp tích hợp giác quan có thể làm giảm ngưỡng thích nghi với các kích thích cảm giác của trẻ và giúp chúng trở nên hòa nhập hơn ở nhà, ở trường và nơi làm việc. Ngày nay, liệu pháp tích hợp giác quan đã trở thành một trong những biện pháp can thiệp được yêu cầu và sử dụng nhiều nhất cho chứng tự kỷ.