Bạn có bao giờ gặp một người luôn muốn trở thành tâm điểm của mọi sự chú ý, với những cảm xúc dường như được phóng đại lên gấp nhiều lần? Đó có thể là những dấu hiệu của rối loạn nhân cách kịch tính. Hãy cùng tìm hiểu sâu hơn về căn bệnh này, từ những nguyên nhân, các biểu hiện đặc trưng cho đến những cách thức điều trị hiệu quả để có cái nhìn toàn diện hơn trong bài viết dưới đây.
1. Rối loạn nhân cách kịch tính là gì?
Rối loạn nhân cách kịch tính (Histrionic Personality Disorder - HPD) là một loại rối loạn nhân cách, trong đó người bệnh có xu hướng tìm kiếm sự chú ý quá mức và biểu hiện cảm xúc mạnh mẽ nhưng hời hợt.
Những người mắc rối loạn này thường cảm thấy không thoải mái khi không phải là trung tâm của sự chú ý. Họ có thể thể hiện các hành vi quyến rũ không phù hợp hoặc phóng đại cảm xúc để thu hút sự quan tâm từ người khác. Tuy nhiên, những cảm xúc này thường hời hợt và không bền vững.
Người mắc HPD thường gặp khó khăn trong việc duy trì các mối quan hệ lâu dài do hành vi và cảm xúc thiếu ổn định. HPD thường bị nhầm lẫn với các dạng tính cách khác, dẫn đến việc chẩn đoán khó khăn. Tuy nhiên, nếu không được chẩn đoán và điều trị, tình trạng này có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống, công việc, và mối quan hệ cá nhân của người bệnh.
2. Nguyên nhân của chứng rối loạn nhân cách kịch tính
Cho đến nay, các nhà khoa học vẫn chưa thể xác định một cách chính xác nguyên nhân cụ thể của rối loạn nhân cách kịch tính. Tuy nhiên, có một số yếu tố được cho là góp phần vào sự phát triển của bệnh:
- Yếu tố di truyền: Có bằng chứng cho thấy rối loạn nhân cách kịch tính có thể di truyền trong gia đình. Nếu trong gia đình có người mắc các rối loạn nhân cách khác như rối loạn nhân cách ranh giới hoặc chống đối xã hội, nguy cơ mắc HPD ở thế hệ sau sẽ cao hơn.
- Môi trường gia đình: Môi trường sống và cách giáo dục trong gia đình cũng ảnh hưởng đáng kể đến sự hình thành HPD. Trẻ em được nuôi dạy trong môi trường quá kiểm soát, thiếu thốn tình cảm hoặc có sự thay đổi trong mối quan hệ gia đình (như ly dị, mất mát) có thể phát triển các hành vi tìm kiếm sự chú ý.
- Những trải nghiệm thời thơ ấu: Các sự kiện căng thẳng hoặc chấn thương tâm lý trong thời thơ ấu, chẳng hạn như việc mất mát người thân, bị bỏ rơi hoặc lạm dụng, cũng có thể góp phần vào sự phát triển của rối loạn nhân cách kịch tính.
3. Những ai dễ mắc rối loạn nhân cách kịch tính?
HPD thường xuất hiện ở tuổi trưởng thành, mặc dù các dấu hiệu đầu tiên có thể xuất hiện từ tuổi vị thành niên. Một số nhóm người có nguy cơ mắc HPD cao hơn bao gồm:
- Phụ nữ thường được chẩn đoán mắc HPD nhiều hơn nam giới. Tuy nhiên, điều này có thể do sự thiên vị trong chẩn đoán, vì phụ nữ có xu hướng thể hiện các hành vi dễ nhận biết hơn.
- Người có môi trường gia đình bất ổn: Những người lớn lên trong môi trường gia đình không ổn định, bị thiếu sự quan tâm hoặc kiểm soát quá mức từ cha mẹ thường có nguy cơ mắc HPD cao hơn.
- Những người làm việc trong ngành giải trí: Những người làm việc trong ngành công nghiệp giải trí như diễn viên, ca sĩ hoặc người mẫu, nơi đòi hỏi sự chú ý từ công chúng, có xu hướng phát triển các hành vi tương tự như của người mắc HPD.
4. Triệu chứng của rối loạn nhân cách kịch tính
Người mắc HPD thường thể hiện một loạt các triệu chứng có liên quan đến cảm xúc và hành vi, trong đó phổ biến nhất là:
- Cảm xúc không ổn định và thay đổi nhanh chóng: Họ dễ dàng chuyển từ trạng thái vui vẻ, hào hứng sang buồn bã hoặc giận dữ chỉ trong vài phút. Điều này khiến người khác gặp khó khăn trong việc đoán biết được trạng thái cảm xúc thực sự của họ.
- Hành vi tìm kiếm sự chú ý quá mức: Người mắc HPD thường muốn trở thành trung tâm của sự chú ý và có thể thực hiện những hành động thu hút sự quan tâm, ngay cả khi nó không phù hợp với hoàn cảnh. Ví dụ, họ có thể cố tình gây chú ý bằng cách nói lớn, ăn mặc nổi bật, hoặc thực hiện những hành động gây sốc.
- Hành vi quyến rũ quá mức: Họ có thể sử dụng vẻ bề ngoài và phong thái quyến rũ để thu hút người khác. Điều này thường không đi kèm với mong muốn thực sự, mà chỉ nhằm mục đích thu hút sự chú ý.
- Tập trung quá mức vào ngoại hình: Người bệnh dành nhiều thời gian và công sức chăm sóc ngoại hình của mình với mong muốn thu hút sự khen ngợi và chú ý từ người khác.
- Phát ngôn cường điệu: Họ có xu hướng cường điệu hóa các tình huống hoặc sự kiện hàng ngày nhằm gây ấn tượng mạnh với người xung quanh. Sự biểu hiện cảm xúc của họ cũng rất phóng đại, như cười quá lớn hoặc khóc một cách thái quá trước những sự việc nhỏ nhặt.
- Dễ bị ảnh hưởng bởi người khác: Người mắc HPD thường dễ bị tác động bởi ý kiến và cảm xúc của người khác, do họ có nhu cầu cao về sự công nhận từ xã hội.
Các triệu chứng này thường biểu hiện rõ nhất trong các mối quan hệ cá nhân và môi trường làm việc, gây khó khăn cho việc duy trì các mối quan hệ lâu dài và ổn định.
5. Hậu quả của rối loạn nhân cách kịch tính
Nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời, rối loạn nhân cách kịch tính có thể dẫn đến nhiều hậu quả nghiêm trọng cho sức khỏe tinh thần và đời sống cá nhân của người mắc:
- Mất ổn định trong các mối quan hệ cá nhân: Những người mắc HPD thường gặp khó khăn trong việc duy trì các mối quan hệ lâu dài. Họ có xu hướng tạo ra những mối quan hệ ngắn hạn, thiếu chiều sâu và ổn định. Những hành vi tìm kiếm sự chú ý quá mức cũng có thể gây khó chịu và mất lòng tin từ người xung quanh.
- Ảnh hưởng đến sự nghiệp: Trong môi trường làm việc, hành vi không thể dự đoán và sự tập trung quá mức vào bản thân có thể khiến người mắc HPD gặp khó khăn trong việc hoàn thành công việc. Sự thay đổi cảm xúc liên tục và không ổn định cũng có thể làm giảm năng suất làm việc.
- Tăng nguy cơ mắc các rối loạn tâm thần khác: Rối loạn nhân cách kịch tính thường đi kèm với các rối loạn tâm thần khác như trầm cảm, rối loạn lo âu hoặc các rối loạn ăn uống. Nếu không được điều trị, tình trạng này có thể trở nên tồi tệ hơn và làm tăng nguy cơ tự tử.
Xem thêm:
Rối loạn nhân cách ranh giới là gì và những yếu tố nguy cơ gây bệnh
6. Chẩn đoán rối loạn nhân cách kịch tính
Chẩn đoán rối loạn nhân cách kịch tính là một quá trình phức tạp, đòi hỏi sự đánh giá kỹ lưỡng của chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ tâm thần.
Theo DSM-5 (Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần), để được chẩn đoán mắc HPD, người bệnh cần phải đáp ứng ít nhất 5 trong số các tiêu chí dưới đây:
- Cảm thấy không thoải mái khi không phải là trung tâm của sự chú ý.
- Thường thể hiện hành vi quyến rũ không phù hợp với hoàn cảnh.
- Thay đổi cảm xúc nhanh chóng và biểu hiện cảm xúc hời hợt.
- Sử dụng ngoại hình để thu hút sự chú ý.
- Có phong cách nói chuyện gây ấn tượng, thiếu chi tiết.
- Thể hiện cảm xúc một cách cường điệu.
- Dễ bị ảnh hưởng bởi người khác hoặc tình huống.
- Có xu hướng coi các mối quan hệ thân thiết hơn thực tế.
Việc chẩn đoán thường được thực hiện qua các cuộc phỏng vấn lâm sàng, kết hợp với việc xem xét tiền sử bệnh lý và các xét nghiệm tâm lý học bổ sung.
7. Điều trị rối loạn nhân cách kịch tính
Điều trị rối loạn nhân cách kịch tính thường tập trung vào việc thay đổi các suy nghĩ và hành vi không lành mạnh, đồng thời giúp bệnh nhân phát triển các kỹ năng xã hội và kiểm soát cảm xúc. Dưới đây là các phương pháp điều trị chính:
- Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT): Đây là phương pháp điều trị tâm lý hiệu quả cho người mắc HPD, giúp họ nhận diện và thay đổi những suy nghĩ, hành vi không lành mạnh. CBT cũng giúp họ cải thiện khả năng kiểm soát cảm xúc và giảm thiểu những hành vi tìm kiếm sự chú ý quá mức.
- Liệu pháp hành vi biện chứng (DBT): DBT là một phương pháp điều trị hiệu quả cho những người mắc HPD có cảm xúc không ổn định. Phương pháp này tập trung vào việc cải thiện khả năng kiểm soát cảm xúc và xử lý xung đột trong các mối quan hệ.
- Liệu pháp nhóm: Tham gia các buổi trị liệu nhóm giúp người bệnh học cách tương tác với người khác trong một môi trường kiểm soát. Điều này giúp họ cải thiện kỹ năng giao tiếp xã hội, nhận phản hồi tích cực từ những người khác và học cách điều chỉnh hành vi của mình.
- Liệu pháp gia đình: HPD không chỉ ảnh hưởng đến người bệnh mà còn tác động lớn đến các thành viên trong gia đình. Vì vậy, liệu pháp gia đình giúp cải thiện mối quan hệ giữa người bệnh và gia đình của họ, tạo ra một môi trường hỗ trợ tốt hơn.
- Xây dựng các kỹ năng giao tiếp xã hội lành mạnh: Bệnh nhân cần được hỗ trợ để học cách giao tiếp một cách hiệu quả, xây dựng mối quan hệ lành mạnh mà không phụ thuộc quá mức vào sự công nhận của người khác. Các chuyên gia trị liệu thường giúp bệnh nhân phát triển những kỹ năng giao tiếp phù hợp và cách ứng xử cân bằng trong các mối quan hệ xã hội.
Ngoài ra, trong một số trường hợp, bác sĩ có thể kê toa thuốc để điều trị các triệu chứng liên quan như trầm cảm, lo âu, hoặc các rối loạn tâm thần khác. Các loại thuốc phổ biến bao gồm: thuốc chống trầm cảm, thuốc chống lo âu và thuốc ổn định cảm xúc.
8. Một số câu hỏi thường gặp
Dưới đây là phần trả lời của chuyên gia về một số câu hỏi thường gặp liên quan tới rối loạn nhân cách kịch tính.
HPD có thể điều trị khỏi hoàn toàn không?
Không có phương pháp chữa trị dứt điểm HPD, nhưng liệu pháp tâm lý như liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) và liệu pháp hành vi biện chứng (DBT) có thể giúp người bệnh quản lý triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống.
Liệu pháp nào hiệu quả cho người mắc rối loạn nhân cách kịch tính?
Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) và liệu pháp hành vi biện chứng (DBT) là hai phương pháp điều trị phổ biến. CBT giúp điều chỉnh suy nghĩ và hành vi tiêu cực, trong khi DBT giúp kiểm soát cảm xúc mạnh mẽ.
Người mắc HPD có cần dùng thuốc không?
HPD chủ yếu được điều trị bằng liệu pháp tâm lý, nhưng trong một số trường hợp, thuốc có thể được sử dụng để điều trị các triệu chứng kèm theo như lo âu hoặc trầm cảm.
HPD có phổ biến không?
HPD khá hiếm, chiếm khoảng 1.8% dân số. Tỷ lệ mắc có thể cao hơn ở những ngành nghề yêu cầu sự tương tác xã hội cao và chú trọng ngoại hình như ngành giải trí.
Có phải tất cả những người thích được chú ý đều mắc HPD không?
Không phải tất cả những người thích được chú ý đều mắc HPD. HPD là một rối loạn nhân cách nghiêm trọng với các hành vi và cảm xúc không ổn định, gây ảnh hưởng tiêu cực đến cuộc sống và các mối quan hệ cá nhân.
Người mắc HPD có thể tự kiểm soát bệnh không?
Người mắc HPD có thể học cách kiểm soát triệu chứng qua các liệu pháp tâm lý. Việc thực hiện các biện pháp tự chăm sóc như duy trì mối quan hệ lành mạnh, tập thể dục, và theo dõi cảm xúc có thể giúp họ cải thiện tình trạng của mình.
Rối loạn nhân cách kịch tính là một tình trạng tâm lý phức tạp có thể gây ra nhiều khó khăn trong cuộc sống cá nhân và xã hội. Tuy nhiên, với sự hỗ trợ từ các chuyên gia tâm lý và môi trường gia đình lành mạnh, người bệnh có thể học cách quản lý triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống. Việc chẩn đoán và điều trị sớm là yếu tố quyết định đến sự thành công trong quá trình điều trị.
