Hội chứng ăn cắp vặt: Làm sao để chấm dứt?

1. Hội chứng ăn cắp vặt là gì?

Hội chứng ăn cắp vặt, hay còn gọi là Kleptomania, là một loại rối loạn ám ảnh cưỡng chế. Người mắc hội chứng này thường không thể cưỡng lại cảm giác mạnh mẽ muốn ăn cắp các vật phẩm mà họ không cần hoặc không có giá trị sử dụng thực tế đối với họ.

Điểm khác biệt của hội chứng ăn cắp vặt với hành vi ăn cắp thông thường là ở động cơ: trong khi những người ăn cắp thông thường có thể nhằm mục đích kiếm lợi ích tài chính, sử dụng đồ vật hoặc bán chúng, thì người mắc hội chứng ăn cắp vặt lại thực hiện hành vi này do một sự thôi thúc tâm lý không thể kiểm soát.

Hội chứng ăn cắp vặt là một rối loạn hiếm gặp. Theo một số nghiên cứu, tỷ lệ mắc hội chứng này trong dân số nói chung dao động từ 0,3% đến 0,6%, với tỷ lệ nữ giới mắc bệnh chiếm khoảng 2/3 tổng số trường hợp. 

Hội chứng này thường xuất hiện lần đầu trong giai đoạn thanh thiếu niên hoặc đầu tuổi trưởng thành. Độ tuổi bắt đầu mắc bệnh thường là từ 20 đến 30 tuổi, nhưng có thể xuất hiện ở cả trẻ em và người lớn tuổi.

2. Nguyên nhân của hội chứng ăn cắp vặt

Nguyên nhân chính xác gây ra chứng Kleptomania vẫn còn là một ẩn số đối với giới khoa học. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng những thay đổi phức tạp trong hoạt động của não bộ có thể đóng vai trò quan trọng.

Một trong những giả thuyết được đưa ra là sự thiếu hụt serotonin - một chất dẫn truyền thần kinh có vai trò quan trọng trong việc điều hòa tâm trạng và hành vi. Sự thiếu hụt này có thể khiến người bệnh gặp khó khăn trong việc kiểm soát những xung động mạnh mẽ, dẫn đến hành vi trộm cắp.

Bên cạnh đó, cơ chế nghiện cũng được xem là một yếu tố góp phần vào chứng Kleptomania. Khi thực hiện hành vi trộm cắp, não bộ giải phóng dopamine - chất dẫn truyền thần kinh tạo ra cảm giác sảng khoái và thỏa mãn. Điều này khiến người bệnh có xu hướng lặp lại hành vi này để tìm kiếm cảm giác tương tự.

Ngoài ra, sự mất cân bằng trong hệ thống opioid của não cũng được cho là có liên quan. Hệ thống này chịu trách nhiệm điều chỉnh cảm giác đau đớn và khoái cảm, và khi bị rối loạn có thể khiến người bệnh khó cưỡng lại những thôi thúc mạnh mẽ.

Một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ mắc chứng Kleptomania, bao gồm:

• Tiền sử gia đình: Những người có thành viên gia đình mắc chứng Kleptomania, rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD), nghiện rượu hoặc ma túy có nguy cơ cao hơn.
• Các rối loạn tâm thần khác: Rối loạn lo âu, rối loạn lưỡng cực, trầm cảm... có thể làm tăng nguy cơ mắc Kleptomania. Những rối loạn này thường đi kèm với cảm xúc tiêu cực và hành vi trộm cắp có thể là một cách để đối phó với những cảm xúc đó.

• Tiền sử bị chấn thương tâm lý: Nhiều người mắc hội chứng ăn cắp vặt có thể đã trải qua những tổn thương tâm lý nghiêm trọng trong quá khứ, chẳng hạn như bị lạm dụng về mặt thể chất hoặc tinh thần, bị bỏ rơi, hoặc trải qua các sự kiện đau buồn khác. Những tổn thương này có thể dẫn đến các rối loạn tâm lý, và hành vi ăn cắp trở thành một cách để người bệnh kiểm soát hoặc đối phó với những cảm xúc tiêu cực này.
• Áp lực từ môi trường sống: Áp lực xã hội, gia đình hoặc công việc có thể góp phần gây ra tình trạng này. Một số người sử dụng hành vi ăn cắp như một cách để đối phó với căng thẳng và những kỳ vọng xã hội không hợp lý.

3. Triệu chứng của hội chứng ăn cắp vặt

Hội chứng ăn cắp vặt có thể được nhận biết qua một loạt các dấu hiệu cụ thể liên quan đến hành vi và cảm xúc của người bệnh. Dưới đây là các triệu chứng phổ biến của hội chứng này:

• Sự thôi thúc mãnh liệt và không thể kiểm soát: Người mắc bệnh thường trải qua những xung động mạnh mẽ để ăn cắp mà không thể cưỡng lại, dù biết rằng hành vi đó là sai.
• Cảm giác căng thẳng trước khi hành động: Người bệnh thường cảm thấy căng thẳng, lo lắng hoặc bồn chồn trước khi thực hiện hành vi ăn cắp. Đây là một dấu hiệu rõ ràng của hội chứng, khi sự lo âu tăng cao trước khi hành động.
• Thỏa mãn ngay sau khi thực hiện hành vi: Sau khi hoàn thành hành vi ăn cắp, người bệnh thường cảm thấy nhẹ nhõm và thỏa mãn. Tuy nhiên, cảm giác này chỉ kéo dài trong thời gian ngắn.
• Cảm giác tội lỗi và hối hận sau đó: Ngay sau cảm giác thỏa mãn, người bệnh thường cảm thấy tội lỗi, hối hận và lo sợ về hậu quả của hành vi ăn cắp.
• Không cần đến món đồ bị đánh cắp: Điều đáng chú ý là người bệnh thường không cần sử dụng hoặc không có ý định sử dụng những vật phẩm mà họ lấy được.
• Hành vi trộm cắp tái diễn nhiều lần

Một số người mắc hội chứng ăn cắp vặt có thể gặp khó khăn trong việc duy trì mối quan hệ cá nhân, gia đình và công việc do hành vi này gây ra. Họ có xu hướng che giấu hành vi của mình, lo sợ bị phát hiện và đối mặt với hậu quả pháp lý hoặc xã hội.

4. Hệ lụy của hội chứng ăn cắp vặt

Nếu không được điều trị kịp thời, hội chứng Kleptomania có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng, ảnh hưởng sâu sắc đến mọi khía cạnh cuộc sống của người bệnh.

• Vấn đề pháp lý: Hành vi trộm cắp liên tục khiến người bệnh đối mặt với nguy cơ bị bắt giữ và truy tố, gây ra những hậu quả pháp lý nghiêm trọng như mất việc, danh dự, và khó khăn trong việc tái hòa nhập cộng đồng.
• Nguy cơ mắc các rối loạn tâm thần: Kleptomania thường đi kèm với các rối loạn tâm thần khác như trầm cảm, lo âu, rối loạn lưỡng cực và rối loạn ăn uống, tạo thành một vòng luẩn quẩn khiến tình trạng bệnh càng trở nên phức tạp.
• Lạm dụng chất gây nghiện: Để đối phó với cảm giác tội lỗi và xấu hổ, nhiều người mắc Kleptomania tìm đến rượu hoặc ma túy, gây ra những vấn đề sức khỏe nghiêm trọng khác.
• Hành vi trộm cắp không chỉ gây ra những rắc rối pháp lý mà còn làm tổn thương các mối quan hệ, khiến người bệnh cảm thấy cô đơn, trầm cảm và có thể dẫn đến những suy nghĩ tiêu cực như tự tử.
• Rối loạn kiểm soát xung động khác: Kleptomania thường đi kèm với các rối loạn kiểm soát xung động khác như cờ bạc hoặc mua sắm vô tội vạ, khiến cuộc sống của người bệnh trở nên hỗn loạn.

5. Chẩn đoán hội chứng ăn cắp vặt

Chẩn đoán hội chứng ăn cắp vặt (Kleptomania) thường được thực hiện bởi các chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ chuyên khoa sức khỏe tâm thần. Hội chứng này thường bị nhầm lẫn với hành vi trộm cắp thông thường, vì vậy cần có các tiêu chí cụ thể để phân biệt.

Theo DSM-5 (Sổ tay chẩn đoán và thống kê các rối loạn tâm thần), để được chẩn đoán mắc hội chứng ăn cắp vặt, người bệnh phải đáp ứng các tiêu chuẩn sau:

• Người bệnh liên tục cảm thấy xung động không thể cưỡng lại để ăn cắp những vật phẩm không cần thiết cho cá nhân hoặc không có giá trị kinh tế thực sự đối với họ.
• Căng thẳng hoặc lo âu mạnh mẽ trước khi thực hiện hành vi ăn cắp.
• Cảm giác hài lòng, thoải mái sau khi thực hiện hành vi trộm cắp.
• Hành vi ăn cắp không nhằm mục đích trả thù, tìm kiếm lợi ích cá nhân, hoặc do bị hoang tưởng, ảo giác.
• Hành vi ăn cắp không phải là triệu chứng của các rối loạn tâm thần khác, chẳng hạn như rối loạn nhân cách chống đối xã hội, rối loạn hành vi, hoặc các rối loạn tâm thần có yếu tố loạn thần khác.

6. Điều trị hội chứng ăn cắp vặt

Điều trị hội chứng ăn cắp vặt thường phức tạp và cần kết hợp nhiều phương pháp, bao gồm cả liệu pháp tâm lý và điều trị bằng thuốc. Bởi hội chứng này liên quan đến việc kiểm soát xung động và các yếu tố tâm lý, phương pháp điều trị cần tập trung vào việc giúp người bệnh hiểu rõ về nguyên nhân hành vi của mình và học cách kiểm soát xung động. Dưới đây là những phương pháp điều trị chính:

Liệu pháp tâm lý

Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) đóng vai trò quan trọng trong việc điều trị hành vi trộm cắp bằng cách thay đổi suy nghĩ và hành vi của người bệnh. Thông qua CBT, người bệnh sẽ được hướng dẫn nhận diện những suy nghĩ và cảm xúc tiêu cực dẫn đến hành vi trộm cắp, từ đó tìm cách thay thế chúng bằng những suy nghĩ và hành vi tích cực, lành mạnh hơn.

Một số kỹ thuật CBT thường được áp dụng bao gồm:

• Kỹ thuật tưởng tượng: Người bệnh sẽ được hướng dẫn hình dung chi tiết những hậu quả tiêu cực có thể xảy ra nếu tiếp tục hành vi trộm cắp, giúp họ nhận thức rõ hơn về tác hại của hành vi này và tăng cường động lực kiểm soát bản thân.
• Giải mẫn cảm có hệ thống: Kỹ thuật này giúp người bệnh giảm dần nỗi sợ hãi và lo lắng liên quan đến hành vi trộm cắp thông qua việc thư giãn và hình dung những tình huống mà họ có thể kiểm soát được ham muốn trộm cắp.

Điều trị bằng thuốc

Mặc dù chưa có loại thuốc nào được FDA chính thức công nhận để điều trị Kleptomania, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng một số loại thuốc có thể hỗ trợ đáng kể trong việc kiểm soát các triệu chứng của rối loạn này.

• Thuốc chống trầm cảm SSRI: Nhóm thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI) như fluoxetin, sertralin và paroxetin thường được sử dụng. Các loại thuốc này giúp cân bằng nồng độ serotonin trong não, từ đó làm giảm đáng kể những thôi thúc mãnh liệt dẫn đến hành vi trộm cắp.
• Thuốc đối kháng Opioid: Naltrexon, một chất đối kháng opioid, đã chứng minh hiệu quả trong việc giảm thiểu cảm giác thỏa mãn và khoái cảm mà người bệnh thường cảm nhận sau khi trộm cắp. Nhờ đó, họ có thể kiểm soát tốt hơn các xung động của mình.
• Thuốc an thần kinh: Một số thuốc an thần kinh thế hệ mới như olanzapine hoặc quetiapin cũng được xem xét để kết hợp với các loại thuốc chống trầm cảm. Chúng giúp làm giảm cảm giác hưng phấn bất thường sau khi trộm cắp, góp phần ổn định tâm trạng của người bệnh.

Xem thêm: Tác dụng phụ của thuốc chống trầm cảm đến người bệnh tâm thần

7. Một số câu hỏi thường gặp

Khi tìm hiểu về hội chứng ăn cắp vặt, có nhiều câu hỏi được đặt ra. Sau đây là phần giải đáp của chuyên gia tâm lý về một số thắc mắc thường gặp xoay quanh hội chứng này. 

Hội chứng ăn cắp vặt có nguy hiểm không?

Mặc dù hội chứng ăn cắp vặt không trực tiếp đe dọa tính mạng, nhưng nó có thể gây ra những hậu quả pháp lý, xã hội và tâm lý nghiêm trọng. Người bệnh có thể mất lòng tin từ gia đình, bị bắt giữ hoặc đối mặt với các vấn đề pháp lý nếu hành vi ăn cắp tiếp tục mà không được điều trị.

Ai có nguy cơ mắc hội chứng ăn cắp vặt?

Hội chứng ăn cắp vặt có thể ảnh hưởng đến bất kỳ ai, nhưng nó thường xảy ra ở phụ nữ hơn nam giới. Những người có tiền sử gia đình mắc các rối loạn kiểm soát xung động, trầm cảm, lo âu hoặc các rối loạn tâm lý khác có nguy cơ cao hơn mắc hội chứng này.

Có thể tự điều trị hội chứng ăn cắp vặt không?

Hội chứng ăn cắp vặt là một rối loạn tâm lý phức tạp và thường không thể tự điều trị. Người bệnh cần sự hỗ trợ từ các chuyên gia tâm lý và bác sĩ để kiểm soát xung động và tìm ra cách đối phó hiệu quả với tình trạng này.

Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) có hiệu quả trong điều trị hội chứng ăn cắp vặt không?

Có, liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) là phương pháp điều trị phổ biến và hiệu quả nhất cho hội chứng ăn cắp vặt. CBT giúp người bệnh thay đổi suy nghĩ tiêu cực và phát triển các kỹ năng kiểm soát xung động, từ đó giảm hành vi ăn cắp.

Làm thế nào để phân biệt hành vi ăn cắp bình thường và hội chứng ăn cắp vặt?

Hành vi ăn cắp thông thường thường có mục đích cụ thể, như để kiếm lợi nhuận hoặc sử dụng các vật phẩm đánh cắp. Trong khi đó, hội chứng ăn cắp vặt không có mục đích rõ ràng và người mắc phải hành vi này thường không cần hoặc không muốn sử dụng đồ vật bị lấy cắp.

Có phải hội chứng ăn cắp vặt chỉ xảy ra ở người lớn không?

Không. Hội chứng ăn cắp vặt có thể xảy ra ở cả trẻ em và người lớn, nhưng thường xuất hiện nhiều hơn ở thanh thiếu niên và người trưởng thành trẻ tuổi.

Hội chứng ăn cắp vặt có di truyền không?

Yếu tố di truyền có thể đóng vai trò trong việc gia tăng nguy cơ mắc bệnh. Các nghiên cứu cho thấy, nếu trong gia đình có người mắc các rối loạn kiểm soát xung động hoặc rối loạn tâm lý khác, nguy cơ mắc hội chứng ăn cắp vặt có thể cao hơn. 

Hội chứng ăn cắp vặt là một rối loạn kiểm soát xung động nghiêm trọng, không chỉ ảnh hưởng đến người mắc bệnh mà còn gây ra nhiều hệ lụy cho xã hội và gia đình. Nếu bạn hoặc người thân đang gặp phải những triệu chứng của hội chứng ăn cắp vặt, đừng ngần ngại tìm đến các chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ để được tư vấn và điều trị kịp thời.