Tật nhổ tóc: Giải pháp nào cho bạn?

1. Tật nhổ tóc là gì?

Tật nhổ tóc, hay còn gọi là rối loạn nhổ tóc (trichotillomania), là một rối loạn tâm lý mãn tính thuộc nhóm các rối loạn ám ảnh cưỡng chế. Đặc trưng của tình trạng này là bệnh nhân thường xuyên thực hiện hành vi nhổ tóc hoặc nhổ lông từ các vùng khác nhau trên cơ thể, thường là ở đầu, lông mày, lông mi hoặc các vùng khác như râu, lông nách và lông mu. Người bệnh thường không kiểm soát được hành vi này, mặc dù họ nhận thức rõ về những hậu quả thẩm mỹ và sức khỏe.

Rối loạn nhổ tóc thường được phân thành 2 loại:

• Nhổ tập trung: Người bệnh thường tập trung nhổ tóc hoặc lông ở một khu vực nhất định trên cơ thể, dẫn đến tình trạng trụi tóc hoàn toàn ở khu vực đó. Những khu vực thường bị nhổ nhiều nhất bao gồm da đầu, lông mày và lông mi.
• Nhổ không tập trung: Người bệnh nhổ tóc hoặc lông ở nhiều khu vực khác nhau, không tập trung vào một vị trí cố định. Kết quả là tóc bị mất rải rác, không đều, khiến cho mái tóc trở nên thưa thớt mà không tạo ra các mảng trụi tóc rõ ràng.

Trong một số trường hợp, bệnh nhân có thể thực hiện cả hai hình thức nhổ tóc trên, tùy thuộc vào tình trạng căng thẳng hoặc xung động mà họ trải qua.

Tỷ lệ mắc

Tật nhổ tóc là một rối loạn hiếm gặp, nhưng tỷ lệ mắc có thể khó xác định chính xác do nhiều bệnh nhân thường giấu bệnh và không tìm kiếm sự hỗ trợ từ các chuyên gia tâm lý hoặc y tế. Theo một số nghiên cứu, tỷ lệ mắc rối loạn này dao động từ 0.6% đến 3.4% dân số nói chung.

Bệnh thường xuất hiện ở lứa tuổi thiếu niên, và nữ giới có xu hướng mắc tật nhổ tóc nhiều hơn nam giới với tỷ lệ khoảng 10:1. Điều này có thể do yếu tố văn hóa và tâm lý xã hội, vì phụ nữ có xu hướng nhạy cảm hơn với ngoại hình và dễ bị ảnh hưởng bởi những áp lực từ môi trường sống.

2. Nguyên nhân của rối loạn nhổ tóc

Tật nhổ tóc là một rối loạn tâm lý phức tạp, liên quan đến nhiều yếu tố khác nhau. Hiện tại, nguyên nhân chính xác gây ra tật nhổ tóc vẫn chưa được xác định rõ ràng, nhưng các chuyên gia cho rằng có thể có sự kết hợp của các yếu tố tâm lý, sinh học và môi trường.

Yếu tố tâm lý

Tật nhổ tóc thường liên quan đến căng thẳng, lo âu và mất kiểm soát xung động. Hành vi nhổ tóc giúp người bệnh giảm căng thẳng tức thời, dù họ thường cảm thấy tội lỗi sau đó. Các rối loạn tâm lý như trầm cảm, rối loạn lo âu hoặc rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) cũng làm tăng nguy cơ mắc phải tật nhổ tóc, do tác động đến khả năng kiểm soát hành vi của người bệnh.

Yếu tố sinh học

Yếu tố di truyền đóng vai trò quan trọng trong tật nhổ tóc, đặc biệt khi trong gia đình có người mắc rối loạn OCD hoặc xung động. Sự bất thường trong não bộ, như kích thước tuyến tùng nhỏ hơn, có thể làm giảm khả năng kiểm soát hành vi. Sự suy giảm serotonin – một chất dẫn truyền thần kinh quan trọng trong điều chỉnh cảm xúc – cũng được coi là yếu tố liên quan đến tật nhổ tóc.

Yếu tố môi trường

Môi trường sống và các tác động từ gia đình cũng được xem là yếu tố gây ra tật nhổ tóc. Trẻ em có thể bắt chước hành vi nhổ tóc từ cha mẹ hoặc người lớn trong gia đình, tạo nên thói quen xấu và hình thành tật nhổ tóc. 

Ngoài ra, những áp lực từ học tập, công việc hoặc mối quan hệ xã hội cũng có thể khiến người bệnh cảm thấy bị căng thẳng quá mức, từ đó sử dụng hành vi nhổ tóc như một cách để giải tỏa.

Các yếu tố khác

Tật nhổ tóc thường khởi phát ở lứa tuổi thiếu niên, đặc biệt là ở các bé gái. Điều này có thể xuất phát từ áp lực xã hội và kỳ vọng về ngoại hình, cũng như sự nhạy cảm hơn của nữ giới đối với các vấn đề tâm lý. 

Đặc biệt, những trẻ em là con một hoặc con cả trong gia đình thường phải đối mặt với áp lực lớn hơn trong việc hoàn thiện bản thân, dẫn đến nguy cơ phát triển tật nhổ tóc cao hơn so với các trẻ em khác.

3. Triệu chứng của tật nhổ tóc

Tật nhổ tóc thường không diễn ra một cách tự phát, mà có tính lặp đi lặp lại và trở thành thói quen. Người bệnh thường thực hiện hành vi này khi cảm thấy căng thẳng, buồn chán hoặc đôi khi là khi tập trung suy nghĩ. Hành vi này có thể kéo dài nhiều năm nếu không được điều trị, dẫn đến hậu quả nghiêm trọng cả về tâm lý lẫn sức khỏe thể chất. 

Những người mắc chứng rối loạn nhổ tóc thường có những biểu hiện sau đây:

Triệu chứng vật lý

Triệu chứng dễ nhận biết nhất của tật nhổ tóc là tình trạng trụi tóc ở các vùng khác nhau trên cơ thể, đặc biệt là ở da đầu, lông mày, lông mi, hoặc các khu vực khác như lông nách, lông mu. 

Hành vi này có thể diễn ra theo hai dạng: nhổ tập trung hoặc nhổ không tập trung.

Da tại những vùng bị nhổ tóc thường không bị tổn thương, không có dấu hiệu nhiễm trùng hoặc viêm nhiễm, nhưng bệnh nhân có thể cảm thấy ngứa hoặc kích thích nhẹ trước khi nhổ. 

Đặc biệt, có khoảng 35-40% bệnh nhân có thói quen nuốt tóc sau khi nhổ, gây ra các vấn đề tiêu hóa như đau bụng, buồn nôn, và có nguy cơ tắc nghẽn ruột.

Triệu chứng tâm lý

Người mắc tật nhổ tóc thường trải qua cảm giác căng thẳng hoặc lo lắng trước khi thực hiện hành vi nhổ tóc. Sau khi nhổ tóc, họ cảm thấy nhẹ nhõm hoặc giảm căng thẳng tạm thời. Tuy nhiên, hành vi này thường đi kèm với cảm giác tội lỗi, xấu hổ hoặc mất tự tin về ngoại hình, khiến họ có xu hướng che giấu tình trạng của mình. 

Ngoài ra, người bệnh thường có các hành vi lặp đi lặp lại và không thể kiểm soát, ngay cả khi họ nhận thức rõ những hậu quả tiêu cực của hành vi nhổ tóc. Một số trường hợp có thể kèm theo các hành vi tự làm hại khác như cắn móng tay, cắt da hoặc đập đầu vào tường.

4. Chẩn đoán tật nhổ tóc

Chẩn đoán tật nhổ tóc thường dựa trên các tiêu chí từ DSM-5 và phân biệt với các rối loạn có triệu chứng tương tự. 

Tiêu chuẩn chẩn đoán

Theo DSM-5 (Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần - Phiên bản 5), người bệnh được chẩn đoán mắc tật nhổ tóc khi đáp ứng các tiêu chí sau:

• Hành vi nhổ tóc lặp đi lặp lại 
• Nỗ lực ngăn chặn hành vi không thành công
• Gây ra sự đau khổ và ảnh hưởng đến chức năng xã hội, công việc hoặc các hoạt động hằng ngày của bệnh nhân.
• Hành vi nhổ tóc không phải do các nguyên nhân sinh lý khác gây ra như bệnh da liễu,... 
• Hành vi nhổ tóc không phải là biểu hiện của một rối loạn tâm lý khác như rối loạn dị dạng cơ thể hoặc loạn thần.

Chẩn đoán phân biệt

Để đưa ra chẩn đoán chính xác, bác sĩ cần phải phân biệt tật nhổ tóc với các rối loạn khác có thể có triệu chứng tương tự, bao gồm:

• Rụng tóc tự nhiên: Rụng tóc tự nhiên xảy ra khi tóc rụng một cách tự nhiên với số lượng nhỏ, không gây ra tình trạng trụi tóc rõ rệt như nhổ tóc.
• Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD): Người mắc OCD thường có các suy nghĩ ám ảnh về một vấn đề cụ thể (sự hoàn hảo, sạch sẽ, lo sợ nguy hiểm) và thực hiện hành vi cưỡng bức để giảm lo âu. Tuy nhiên, trong tật nhổ tóc, hành vi nhổ tóc không gắn liền với một suy nghĩ ám ảnh cụ thể mà chủ yếu là hành vi nhằm giải tỏa căng thẳng.
• Tâm thần phân liệt: Trong trường hợp bệnh tâm thần phân liệt, bệnh nhân có thể nhổ tóc do ảo thanh ra lệnh hoặc hoang tưởng, nhưng họ thường có thêm các triệu chứng khác như hoang tưởng hoặc ảo giác.

5. Điều trị tật nhổ tóc

Điều trị tật nhổ tóc đòi hỏi một phương pháp tiếp cận đa chiều, bao gồm liệu pháp tâm lý, thuốc và các biện pháp hỗ trợ. Mục tiêu của điều trị là giúp bệnh nhân kiểm soát hành vi nhổ tóc, giảm tần suất và hậu quả của nó, đồng thời cải thiện sức khỏe tinh thần tổng thể.

Điều trị bằng thuốc

Điều trị tật nhổ tóc bằng thuốc thường bắt đầu với các loại thuốc chống trầm cảm thuộc nhóm ức chế tái hấp thu serotonin chọn lọc (SSRIs) như fluvoxamine, citalopram, và venlafaxine. Những loại thuốc này giúp cân bằng lượng serotonin trong não, làm giảm cảm giác xung động và kiểm soát tốt hơn hành vi cưỡng bức như nhổ tóc. 

Đối với những bệnh nhân không đáp ứng với SSRIs, các bác sĩ có thể sử dụng thuốc an thần như naltrexone hoặc clonazepam. Naltrexone có khả năng giảm cảm giác thỏa mãn sau khi nhổ tóc, từ đó hạn chế hành vi này. Clonazepam cũng được sử dụng để giảm căng thẳng và xung động, giúp bệnh nhân kiểm soát hành vi nhổ tóc tốt hơn.

Đối với một số trường hợp nặng hơn, việc kết hợp các loại thuốc như thuốc chống lo âu hoặc thuốc ổn định tâm trạng có thể được chỉ định để giảm bớt các triệu chứng tâm lý đi kèm và hỗ trợ kiểm soát hành vi.

Liệu pháp tâm lý

• Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT): Đây là phương pháp điều trị phổ biến nhất cho tật nhổ tóc. Liệu pháp hành vi nhận thức giúp bệnh nhân nhận diện các suy nghĩ và cảm xúc gây ra hành vi nhổ tóc, từ đó thay đổi cách phản ứng của họ đối với những suy nghĩ này. Bằng cách tập trung vào việc thay đổi hành vi và cách quản lý căng thẳng, CBT giúp bệnh nhân dần dần kiểm soát và ngừng hành vi nhổ tóc.
• Liệu pháp thay đổi thói quen (Habit Reversal Therapy - HRT): Phương pháp này giúp bệnh nhân học cách nhận biết thời điểm họ có xu hướng nhổ tóc và thay thế hành vi này bằng một hành động lành mạnh khác. Ví dụ, khi cảm thấy căng thẳng và có ý định nhổ tóc, bệnh nhân có thể thay thế bằng hành vi vuốt tóc hoặc giữ tay ở tư thế không thuận tiện để nhổ tóc.

Biện pháp hỗ trợ khác

Các bài tập thở sâu, yoga, và thiền có thể giúp giảm căng thẳng và lo lắng – những yếu tố chính thúc đẩy hành vi nhổ tóc. Việc duy trì thói quen thực hành các kỹ thuật này có thể giúp người bệnh giảm thiểu tần suất nhổ tóc.

Bên cạnh đó, sự hỗ trợ từ gia đình cũng đóng vai trò quan trọng trong quá trình điều trị. Gia đình có thể giúp bệnh nhân nhận diện những tình huống dễ gây ra hành vi nhổ tóc và cung cấp sự hỗ trợ tinh thần, khuyến khích họ tuân thủ liệu trình điều trị. Sự động viên từ gia đình có thể làm giảm cảm giác cô đơn và xấu hổ mà nhiều bệnh nhân tật nhổ tóc thường trải qua.

Xem thêm: Các cách giảm căng thẳng lo âu hiệu quả

6. Tiến triển và tiên lượng

Bệnh thường khởi phát ở lứa tuổi thiếu niên, với hầu hết các trường hợp xảy ra trước 17 tuổi. Tuy nhiên, tật nhổ tóc có thể xuất hiện ở bất kỳ độ tuổi nào, bao gồm cả trẻ nhỏ và người lớn.

Đối với những bệnh nhân khởi phát tật nhổ tóc trước 6 tuổi, họ thường đáp ứng tốt với các phương pháp điều trị như liệu pháp hành vi và thuốc. Những trường hợp này có thể điều trị dứt điểm và tiến triển tốt, với nhiều bệnh nhân phục hồi hoàn toàn trong vòng một năm sau khi bắt đầu điều trị.

Ngược lại, những trường hợp bệnh khởi phát sau 13 tuổi thường tiến triển thành mạn tính và khó điều trị hơn. Nếu không được can thiệp kịp thời, hành vi nhổ tóc có thể tiếp tục kéo dài trong nhiều năm, thậm chí lên đến 20 năm hoặc hơn, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh, bao gồm ảnh hưởng đến ngoại hình, sức khỏe tinh thần và các mối quan hệ xã hội.

7. Một số câu hỏi thường gặp

Khi tìm hiểu về tật nhổ tóc, có nhiều câu hỏi được đặt ra. Sau đây là phần giải đáp của chuyên gia tâm lý về một số thắc mắc thường gặp xoay quanh tình trạng này. 

Tật nhổ tóc có thể tự điều trị được không?

Mặc dù một số kỹ thuật thư giãn và thay đổi thói quen có thể giúp giảm bớt triệu chứng, nhưng để điều trị hiệu quả, bạn nên tham khảo ý kiến của chuyên gia tâm lý.

Có cách nào ngăn ngừa tái phát tật nhổ tóc không?

Để ngăn ngừa tái phát, bệnh nhân cần tiếp tục điều trị duy trì với các buổi trị liệu tâm lý và sử dụng thuốc khi cần. Thực hành các kỹ thuật giảm căng thẳng và theo dõi hành vi cũng giúp giảm nguy cơ tái phát.

Tật nhổ tóc có thể gây ra các rối loạn tâm lý khác không?

Có, tật nhổ tóc có thể đi kèm với các rối loạn tâm lý khác như trầm cảm, lo âu và rối loạn ám ảnh-cưỡng bức. Sự căng thẳng và xấu hổ do hành vi nhổ tóc có thể khiến tình trạng tâm lý của người bệnh trở nên tồi tệ hơn.

Trẻ em có mắc tật nhổ tóc không?

Có, tật nhổ tóc có thể xuất hiện ở trẻ em, đặc biệt ở lứa tuổi thiếu niên. Nếu được phát hiện sớm và điều trị kịp thời, tiên lượng thường tốt hơn so với người trưởng thành.

Tật nhổ tóc không đơn thuần là một thói quen xấu, mà là một rối loạn tâm lý cần được điều trị. Nếu bạn đang gặp phải vấn đề này, đừng ngần ngại tìm kiếm sự hỗ trợ từ các chuyên gia tâm lý. Với những phương pháp điều trị phù hợp, bạn hoàn toàn có thể kiểm soát được tình trạng này và lấy lại sự tự tin.