Rối loạn phân liệt cảm xúc: Những điều cần biết!

1. Rối loạn phân liệt cảm xúc là gì?

Rối loạn phân liệt cảm xúc là một rối loạn tâm thần mà người bệnh trải qua các triệu chứng của cả loạn thần và rối loạn cảm xúc. Triệu chứng loạn thần bao gồm hoang tưởng và ảo giác, trong khi triệu chứng rối loạn cảm xúc có thể là trầm cảm hoặc hưng cảm. Bệnh này thường phức tạp hơn rối loạn cảm xúc đơn thuần hoặc tâm thần phân liệt vì nó kết hợp các yếu tố của cả hai bệnh.

Theo thống kê, tỷ lệ mắc bệnh rối loạn phân liệt cảm xúc khoảng 0.3% dân số, với phụ nữ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn nam giới. Bệnh thường xuất hiện ở thanh thiếu niên hoặc người trưởng thành trẻ tuổi, nhưng cũng có thể xuất hiện ở bất kỳ độ tuổi nào.

2. Nguyên nhân dẫn tới rối loạn phân liệt cảm xúc

Nguyên nhân gây ra rối loạn phân liệt cảm xúc vẫn chưa được hiểu rõ, nhưng các nhà khoa học đã chỉ ra rằng bệnh có thể xuất phát từ sự kết hợp giữa yếu tố di truyền, sinh học và môi trường. Dưới đây là những yếu tố chủ yếu:

• Yếu tố di truyền: Nghiên cứu cho thấy những người có người thân mắc bệnh tâm thần phân liệt hoặc rối loạn cảm xúc có nguy cơ cao mắc rối loạn phân liệt cảm xúc. Nếu một người có cha mẹ hoặc anh chị em mắc bệnh này, khả năng mắc của họ sẽ cao hơn bình thường.
• Sự mất cân bằng hóa chất trong não: Sự mất cân bằng của các chất dẫn truyền thần kinh như dopamine và serotonin trong não có thể gây rối loạn cảm xúc và loạn thần, làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
• Yếu tố môi trường: Những sự kiện căng thẳng, chấn thương tâm lý hoặc lạm dụng chất kích thích như ma túy và rượu bia có thể là nguyên nhân kích hoạt bệnh ở những người có nguy cơ cao.

3. Triệu chứng của rối loạn phân liệt cảm xúc

Triệu chứng của rối loạn phân liệt cảm xúc bao gồm sự kết hợp giữa các triệu chứng loạn thần và rối loạn cảm xúc. Những triệu chứng này có thể kéo dài hàng tháng và ảnh hưởng lớn đến đời sống hàng ngày của người bệnh.

Triệu chứng loạn thần

• Hoang tưởng: Người bệnh có thể tin rằng họ bị theo dõi, bị âm mưu hại hoặc có những niềm tin không có cơ sở thực tế.
• Ảo giác: Người bệnh thường nghe thấy tiếng nói hoặc nhìn thấy hình ảnh không có thực. Những ảo giác này thường làm cho họ cảm thấy lo lắng và bất an.
• Hành vi kỳ lạ: Người bệnh có thể hành xử một cách không phù hợp, như nói chuyện một mình hoặc có những hành động kỳ quái, không hợp lý trong các tình huống hàng ngày.

Triệu chứng rối loạn cảm xúc

• Giai đoạn trầm cảm: Người bệnh thường cảm thấy buồn bã, mất hứng thú với các hoạt động thường ngày, cảm giác mệt mỏi và có ý định tự tử. Trong giai đoạn này, họ có thể rút lui khỏi các mối quan hệ xã hội và gặp khó khăn trong việc thực hiện các hoạt động hàng ngày.
• Giai đoạn hưng cảm: Người bệnh có thể trở nên phấn khích quá mức, dễ kích động và tự tin quá mức. Họ có thể có những hành động thiếu suy nghĩ và bốc đồng như tiêu tiền không kiểm soát, tham gia các hoạt động nguy hiểm.

Những triệu chứng này không chỉ gây ra sự bất ổn cho người bệnh mà còn có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến gia đình và những người xung quanh.

4. Chẩn đoán rối loạn phân liệt cảm xúc

Chẩn đoán rối loạn phân liệt cảm xúc đòi hỏi một quá trình phức tạp, cần sự tham gia của các bác sĩ chuyên khoa tâm lý và tâm thần. Để đưa ra chẩn đoán chính xác, các bác sĩ phải thực hiện một loạt các đánh giá bao gồm thăm khám lâm sàng, kiểm tra tâm lý, và loại trừ các nguyên nhân khác.

4.1. Tiêu chuẩn chẩn đoán

Để chẩn đoán chính xác rối loạn phân liệt cảm xúc, người bệnh cần thỏa mãn các tiêu chuẩn sau (theo DSM-5):

A: Người bệnh cần phải trải qua một giai đoạn liên tục, trong đó có sự hiện diện đồng thời của:

• Các triệu chứng rối loạn cảm xúc (trầm cảm chủ yếu hoặc hưng cảm).
• Các triệu chứng loạn thần: Hoang tưởng, ảo giác, lời nói rời rạc, hành vi lạ hoặc các triệu chứng tiêu cực như mất động lực, giảm hứng thú.

B: Trong cùng giai đoạn bệnh, các triệu chứng hoang tưởng hoặc ảo giác phải kéo dài ít nhất 2 tuần mà không có các triệu chứng rối loạn cảm xúc rõ ràng (giai đoạn này giúp phân biệt rối loạn phân liệt cảm xúc với rối loạn cảm xúc có loạn thần).

C: Các triệu chứng rối loạn cảm xúc phải tồn tại trong suốt quá trình mắc bệnh. Điều này có nghĩa là triệu chứng loạn thần và cảm xúc phải đồng thời xuất hiện hoặc diễn ra kế tiếp nhau, nhưng cảm xúc không bao giờ hoàn toàn biến mất trong suốt thời gian mắc bệnh.

D: Bệnh không phải là kết quả của việc sử dụng các chất (như ma túy, rượu hoặc thuốc) hoặc một tình trạng bệnh lý cơ thể khác (như một chấn thương sọ não hay bệnh lý thần kinh).

4.2. Chẩn đoán phân biệt

Rối loạn phân liệt cảm xúc cần được phân biệt với một số rối loạn khác như tâm thần phân liệt, rối loạn cảm xúc có loạn thần,... Điều này có ý nghĩa rất quan trọng, giúp bác sĩ đưa ra phương pháp điều trị phù hợp nhất cho người bệnh.

Tâm thần phân liệt

Điểm giống nhau:

• Cả rối loạn phân liệt cảm xúc và tâm thần phân liệt đều có các triệu chứng loạn thần như hoang tưởng, ảo giác, suy nghĩ rời rạc, hành vi bất thường và các triệu chứng tiêu cực (giảm cảm xúc, giảm động lực).

Điểm khác biệt:

• Trong tâm thần phân liệt, các triệu chứng loạn thần chiếm ưu thế và có xu hướng kéo dài trong suốt thời gian bệnh. Các triệu chứng cảm xúc, nếu có, thường không đáng kể hoặc chỉ xuất hiện thoáng qua.
• Ở rối loạn phân liệt cảm xúc, các triệu chứng loạn thần và cảm xúc xuất hiện đồng thời hoặc thay phiên nhau. Các triệu chứng cảm xúc như trầm cảm hay hưng cảm phải kéo dài và có mức độ nghiêm trọng, đồng thời hoang tưởng và ảo giác vẫn tiếp tục xuất hiện ít nhất 2 tuần ngay cả khi không có triệu chứng cảm xúc.

Rối loạn cảm xúc có loạn thần

Điểm giống nhau:

• Cả hai rối loạn đều có sự xuất hiện của các triệu chứng cảm xúc (trầm cảm, hưng cảm) và loạn thần (hoang tưởng, ảo giác).

Điểm khác biệt:

• Trong rối loạn cảm xúc có loạn thần, các triệu chứng loạn thần chỉ xuất hiện khi người bệnh đang trong giai đoạn cảm xúc cực đoan (trầm cảm hoặc hưng cảm). Khi các triệu chứng cảm xúc thuyên giảm, các triệu chứng loạn thần cũng biến mất.
• Ngược lại, ở rối loạn phân liệt cảm xúc, các triệu chứng loạn thần và cảm xúc tồn tại song song nhưng độc lập với nhau. Triệu chứng loạn thần có thể kéo dài ít nhất 2 tuần ngay cả khi các triệu chứng cảm xúc không còn rõ ràng.

Rối loạn lưỡng cực

Điểm giống nhau:

• Rối loạn phân liệt cảm xúc thể lưỡng cực có nhiều điểm tương đồng với rối loạn lưỡng cực, đặc biệt là sự thay đổi giữa các giai đoạn trầm cảm và hưng cảm.

Điểm khác biệt:

• Trong rối loạn lưỡng cực, người bệnh trải qua các giai đoạn cảm xúc (trầm cảm và hưng cảm) mà không có sự hiện diện kéo dài của các triệu chứng loạn thần như hoang tưởng và ảo giác.
• Ở rối loạn phân liệt cảm xúc, ngoài các triệu chứng cảm xúc lưỡng cực, người bệnh còn trải qua các triệu chứng loạn thần và các triệu chứng này phải tồn tại ít nhất 2 tuần khi không có triệu chứng cảm xúc.

Rối loạn hoang tưởng

Điểm giống nhau:

• Cả hai bệnh đều có các triệu chứng hoang tưởng kéo dài, trong đó người bệnh tin vào những điều không có cơ sở thực tế.

Điểm khác biệt:

• Ở rối loạn hoang tưởng, hoang tưởng thường là triệu chứng duy nhất và không kèm theo ảo giác hay các triệu chứng cảm xúc như trầm cảm hoặc hưng cảm.
• Trong rối loạn phân liệt cảm xúc, ngoài hoang tưởng, người bệnh còn xuất hiện các triệu chứng loạn thần khác như ảo giác và thay đổi cảm xúc kéo dài.

Rối loạn trầm cảm có loạn thần

Điểm giống nhau:

• Cả hai rối loạn đều có các triệu chứng trầm cảm nặng, kèm theo hoang tưởng và đôi khi là ảo giác.

Điểm khác biệt:

• Trong rối loạn trầm cảm có loạn thần, các triệu chứng loạn thần chỉ xuất hiện trong giai đoạn trầm cảm nặng. Khi trầm cảm được điều trị và thuyên giảm, các triệu chứng loạn thần cũng biến mất.
• Ở rối loạn phân liệt cảm xúc, các triệu chứng loạn thần có thể kéo dài ngay cả khi triệu chứng trầm cảm đã thuyên giảm. Điều này giúp phân biệt giữa hai rối loạn.

Rối loạn sử dụng chất 

Điểm giống nhau:

• Một số triệu chứng loạn thần như ảo giác và hoang tưởng có thể xuất hiện ở những người lạm dụng chất kích thích như ma túy, rượu hoặc thuốc.

Điểm khác biệt:

• Ở rối loạn sử dụng chất, các triệu chứng loạn thần thường liên quan trực tiếp đến việc sử dụng hoặc ngừng sử dụng chất kích thích. Khi ngừng sử dụng chất, các triệu chứng loạn thần có thể thuyên giảm hoặc biến mất.
• Trong rối loạn phân liệt cảm xúc, các triệu chứng loạn thần và cảm xúc không phải do ảnh hưởng của các chất kích thích và kéo dài liên tục ngay cả khi không có sự can thiệp của chất gây nghiện.

Việc chẩn đoán phân biệt rất quan trọng để đưa ra phương pháp điều trị phù hợp nhất cho người bệnh.

5. Phân loại rối loạn phân liệt cảm xúc

Rối loạn phân liệt cảm xúc được chia thành hai thể chính:

• Thể lưỡng cực: Người bệnh trải qua giai đoạn hưng cảm và trầm cảm xen kẽ nhau, kèm theo triệu chứng loạn thần.
• Thể trầm cảm: Người bệnh chỉ có triệu chứng trầm cảm kèm theo loạn thần, không xuất hiện hưng cảm.

Xem thêm: Cách nhận biết bệnh hoang tưởng ghen tuông cần lưu lại ngay

6. Điều trị rối loạn phân liệt cảm xúc

Điều trị rối loạn phân liệt cảm xúc tập trung vào việc kiểm soát các triệu chứng loạn thần và rối loạn cảm xúc, đồng thời ngăn ngừa sự tái phát của bệnh. Phương pháp điều trị bao gồm việc kết hợp giữa dùng thuốc và liệu pháp tâm lý.

6.1. Điều trị bằng thuốc

Các loại thuốc được sử dụng để điều trị rối loạn phân liệt cảm xúc bao gồm:

• Thuốc chống loạn thần: Được sử dụng để kiểm soát các triệu chứng loạn thần như hoang tưởng và ảo giác. Một số loại thuốc phổ biến bao gồm Olanzapine, Quetiapine và Risperidone.
• Thuốc chỉnh khí sắc: Valproate và Lithium được sử dụng để duy trì sự ổn định của cảm xúc và ngăn ngừa các giai đoạn hưng cảm hoặc trầm cảm.
• Thuốc chống trầm cảm: Các thuốc thuộc nhóm SSRI (Sertraline, Fluoxetine) thường được sử dụng để điều trị các giai đoạn trầm cảm.

6.2. Liệu pháp tâm lý

Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) là phương pháp tâm lý phổ biến nhất trong điều trị rối loạn phân liệt cảm xúc. Phương pháp này giúp người bệnh nhận diện và thay đổi những suy nghĩ tiêu cực, đồng thời học cách kiểm soát hành vi trong các tình huống căng thẳng. Bên cạnh đó, liệu pháp gia đình cũng rất quan trọng trong việc hỗ trợ người bệnh hồi phục và duy trì sự ổn định tâm lý.

6.3. Điều trị củng cố

Điều trị củng cố nhằm ngăn ngừa sự tái phát của các triệu chứng và duy trì sự ổn định lâu dài. Điều trị này thường kéo dài suốt đời và bao gồm việc sử dụng thuốc chống loạn thần kết hợp với các liệu pháp hỗ trợ khác.

7. Cách phòng ngừa rối loạn phân liệt cảm xúc

Mặc dù không có cách phòng ngừa tuyệt đối rối loạn phân liệt cảm xúc, một số biện pháp có thể giúp giảm nguy cơ phát triển bệnh:

• Quản lý căng thẳng: Học cách quản lý căng thẳng và kiểm soát cảm xúc có thể giúp ngăn ngừa sự phát triển của bệnh. Thiền, yoga và các hoạt động thể dục khác là những phương pháp hữu hiệu để duy trì tâm trạng ổn định.
• Tránh lạm dụng chất kích thích: Việc sử dụng rượu bia và ma túy có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh hoặc làm trầm trọng hơn các triệu chứng đã có.
• Theo dõi sức khỏe định kỳ: Đặc biệt đối với những người có tiền sử gia đình mắc các bệnh tâm thần, việc kiểm tra sức khỏe tâm lý định kỳ sẽ giúp phát hiện và điều trị kịp thời nếu có dấu hiệu bệnh.

8. Một số câu hỏi thường gặp

Rối loạn phân liệt cảm xúc có chữa khỏi hoàn toàn không?

Hiện tại, chưa có phương pháp chữa khỏi hoàn toàn rối loạn phân liệt cảm xúc. Tuy nhiên, việc điều trị đúng cách có thể giúp kiểm soát triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Rối loạn phân liệt cảm xúc có di truyền không?

Có, yếu tố di truyền đóng vai trò quan trọng trong rối loạn phân liệt cảm xúc. Nếu trong gia đình có người mắc bệnh tâm thần, nguy cơ mắc bệnh của bạn sẽ cao hơn.

Rối loạn phân liệt cảm xúc có khác với tâm thần phân liệt không?

Có, mặc dù cả hai đều có triệu chứng loạn thần, nhưng rối loạn phân liệt cảm xúc có thêm các triệu chứng cảm xúc (trầm cảm hoặc hưng cảm), trong khi tâm thần phân liệt chủ yếu là triệu chứng loạn thần.

Ai có nguy cơ mắc rối loạn phân liệt cảm xúc cao nhất?

Người có tiền sử gia đình mắc bệnh tâm thần hoặc rối loạn cảm xúc có nguy cơ mắc bệnh cao hơn. Bên cạnh đó, những người trải qua chấn thương tâm lý hoặc sử dụng ma túy cũng có nguy cơ cao.

Điều trị rối loạn phân liệt cảm xúc mất bao lâu?

Điều trị rối loạn phân liệt cảm xúc thường là quá trình lâu dài, có thể kéo dài suốt đời để ngăn ngừa tái phát.

Thuốc điều trị rối loạn phân liệt cảm xúc có tác dụng phụ không?

Có, thuốc chống loạn thần, thuốc chỉnh khí sắc và thuốc chống trầm cảm có thể gây ra các tác dụng phụ như tăng cân, buồn ngủ, khô miệng hoặc giảm động lực. Bác sĩ sẽ theo dõi và điều chỉnh thuốc nếu cần thiết.

Rối loạn phân liệt cảm xúc là một bệnh lý tâm thần nghiêm trọng và phức tạp, nhưng có thể kiểm soát được nếu được phát hiện và điều trị kịp thời. Việc nhận diện sớm các triệu chứng và tuân thủ phương pháp điều trị là yếu tố quan trọng giúp cải thiện chất lượng cuộc sống của người bệnh. Nếu bạn hoặc người thân đang gặp phải các triệu chứng liên quan đến rối loạn này, hãy tìm kiếm sự trợ giúp từ các chuyên gia y khoa để nhận được sự hỗ trợ cần thiết.